ایرنا/ تعداد یوزپلنگ‌های آسیایی شناسایی‌شده در ایران ۲۳ فرد گفته می‌شود. مشارکت، دغدغه‌مندی و همراهی بخش‌ها و قشرهای مختلف در حفاظت و ایمن‌سازی قلمرو و زیستگاه آنها، برنامه‌ریزی انتقال یوزپلنگ از آفریقا به استان سمنان برای جلوگیری از اختلاط ژنتیکی، و تامین طعمه، راهکارهایی برای تغییر سرنوشت این گونه ارزشمند از خطر انقراض است تا به سرنوشت دایناسورها دچار نشود.

طبق بررسی‌ها ۲۳ یوزپلنگ شناسایی‌شده در زیستگاه توران واقع در شرق استان سمنان به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در جهان وجود دارد که از این تعداد ۶ فرد در سایت تکثیر و ۱۷ فرد در طبیعت زیست می‌کنند.

از مجموع ۱۷ فرد یوزپلنگ شناسایی‌شده در طبیعت زیستگاه توران در شهرستان‌های شاهرود و میامی استان سمنان هفت یوزپلنگ بالغ شامل ۲ نر و چهار ماده بالغ هستند و هیوا جنسیت نامشخص دارد. ۱۰ یوزپلنگ نیز توله و نابالغ محسوب می‌شوند.

هر گاه جمعیت گونه‌ایی از ۵۰ راس یا قلاده کمتر شود، «گونه در خطر و آستانه انقراض» تلقی می‌شود و اکنون مجموع یوزپلنگ‌ها در سایت تکثیر و شناسایی‌شده در طبیعت ۲۳ قلاده و در آستانه انقراض است و به دلیل اهمیت این گونه از واحد شمارش «فرد» برای سرشماری جمعیت آنها استفاده می‌شود.

البته این نکته از اهل فن نیز در این میان نباید نادیده گرفته شود که این جمعیت محدود یوزپلنگ‌ها در طبیعت، خطر اختلاط ژنتیکی و نقص مادرزادی را در زادآوری دوچندان می‌کند.

یوزپلنگی که نباید گذاشت به سرنوشت دایناسورها منقرض شود

یوزپلنگ ایرانی به عنوان سومین گربه‌سان زیبای آسیایی در آستانه انقراض قرار دارد و بیم آن می‌رود که برای همیشه نه تنها ایران بلکه جهان این گونه جانوری را از دست بدهد؛ آنطورها که از دایناسورها تنها نام و نشانی باقی است.

در این صورت، محیط زیست و گنجینه حیات وحش کشور دچار نقصانی بزرگ می‌شود، از این رو، یوزپلنگ ایرانی در فهرست اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست قرار دارد، به معنای اینکه گونه‌ای در خطر انقراض است.

امید می‌رود یوزپلنگ‌های دیگری هم باشند که تصاویر آنان در دوربین‌های تله‌ای ثبت نشده باشد و یا علامت‌گذاری قلمروهایی که یوزپلنگ‌ها برای خود انجام دادند، از دیده‌ها پنهان مانده باشد، اما در هر صورت برآیند داده‌ها حاکی از این است که یوزپلنگ‌ها در یک قدمی پرتگاه انقراض قرار دارند و باید برای تغییر سرنوشت این گونه ارزشمند هوشیارانه ورود کرد.

یوزپلنگ‌ها به عنوان سریع‌ترین گونه جانوری بر روی کره خاکی با خط سیاه روی صورت و خال‌های سیاه پررنگ روی پوستشان که روزگاری در گسترده وسیعی زیست داشتند، اکنون ایران و بخش‌هایی از استان سمنان را خانه امن خود یافته‌اند و از همین رو، از این گونه ارزشمند با عنوان «یوزپلنگ ایرانی» نیز یاد می‌شود.

انتقال یوز از آفریقا به سمنان می‌تواند از اختلاط ژنتیکی جلوگیری کند

البته شماری از این گونه ارزشمند در آفریقا وجود دارد و برخی کشورها مانند هندوستان با ایده انتقال یوزپلنگ از آفریقای جنوبی، پیگیر اجرای طرح معرفی این گونه در زادگاهی که منقرض شده‌اند، هستند.

در شرایطی که احتمال اختلال ژنتیکی به دلیل جمعیت کم یوزپلنگ‌ها در ذخیرگاه توران وجود دارد، انتقال چند فرد یوزپلنگ از مرکز تکثیر در آفریقا به پارک ملی توران در استان سمنان می‌تواند اقدامی ارزشمند برای جلوگیری از اختلاط ژنتیکی و کشیدن خط بطلان بر نابودی یوزپلنگ‌ها شود.

۶ میلیون هکتار از زیستگاه یوزپلنگ در داخل مناطق چهارگانه زیر پوشش حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارد، بنابراین کمتر از ۴۰ درصد زیستگاه این حیوان در این مناطق و ۶۰ درصد قلمرو این گونه ارزشمند در مناطق آزاد قرار دارد.

عواملی مانند تصادف با خودروهای عبوری، تکه تکه شدن زیستگاه، جاده‌کشی از دل زیستگاه، لوله‌گذاری، رعایت نکردن استاندارد عبور و مرور، شکار بی‌رویه طعمه یوزپلنگ‌ها، وجود گله‌های دام اهلی و خطر حمله سگ‌های گله، از دیگر عوامل تهدید گونه ارزشمند یوزپلنگ است که رفع آنها مورد توجه سازمان حفاظت محیط زیست است.

راهکارهای ایمن‌سازی زیستگاه یوزپلنگ در شرق سمنان

افزایش نصب علایم هشدار دهنده، نصب دوربین‌های کنترل سرعت و نیز نورِ شب در محور میاندشت - عباس آباد در مسیر جاده‌ترانزیتی تهران - مشهد در محدوده قلمرو حرکت گونه‌های نادر حیات وحش از جمله یوزپلنگ ایرانی و اجرای طرح مشارکتی حفاظت از قلمرو یوزپلنگ و ایمن‌سازی ذخیرگاه توران از وجود سگ‌های گله و دام عشایر و تقویت طعمه، از اقدام‌های انجام‌شده برای حفاظت از این گونه ارزشمند است.

با وجود تلاش‌ها جمعیت یوزپلنگ‌ها همچنان کمتر از ۲۰ فرد است و شکستن کد انقراض آنها به همراهی نخبگان علمی، فرهنگ‌سازی در جامعه برای احترام به طبیعت و مشارکت در حفاظت زیستگاه و تقویت همکاری‌های بین‌المللی نیاز دارد.

منطقه توران یا خارتوران در شرق استان سمنان در شهرستان‌های شاهرود و میامی، یکی از سه منطقه حفاظت‌شده ایران با مساحت یک میلیون و ۴۷۰ هزار هکتار، خاستگاه زیست یوزپلنگ ایرانی به شمار می‌رود.

یوزپلنگ جزو گربه‌سانان محسوب می‌شود و گربه‌سانان امکان زادآوری ۲ بار در سال و دوره بارداری سه ماه دارد. به طور معمول فصل‌هایی که رطوبت هوا بیشتر است، برای جفت‌گیری این گونه ارزشمند مناسب است و بر پایه تحقیقات انجام شده، دی و بهمن بهترین‌ ماه‌های سال برای جفت‌گیری یوزپلنگ آسیایی است که پس از ۹۰ روز معمولا در اردیبهشت توله به دنیا می‌آید.

بر اساس تحقیقات، یوزپلنگ جزو پستانداران چندهمسری است و یوزپلنگ آسیایی از ۲ تا سه سالگی بالغ شده و تا هشت سالگی قدرت زادآوری دارد و نوع زایش یوزپلنگ آسیایی چندقلوزایی است.