ایرنا/ تپه‌های ۲ هزار ساله محدوده سد «دربند» سملقان که براساس گمانه زنی‌ها قدمت آن به عصر مفرغ باز می گردد؛ زیر ذره بین باستان شناسان قرار گرفته تا زوایای دیگری از تاریخ این عصر را در خراسان‌شمالی بیان کند.

هر روز بر تعداد محوطه‌ها و تپه‌های تاریخی کشف شده در استان افزوده می شود و آثار تاریخی به جا مانده از صدها سال پیش به قامت یک نسل از زیر خروارها خاک و رسوبات سر بیرون می آورد.

آثاری که هر بار در یکی ا شهرهای خراسان شمالی خودی نشان می دهد و با زبان بی زبان اعلام می کند این خطه تاریخی کهن دارد.

تاریخ چند هزار ساله این بار نه در بجنورد و یا محوطه ویرانشهر فاروج بلکه در سملقان لب به سخن گشوده تا ما را با تاریخ نهفته عصر مفرغ آشنا سازد.

عصر برنز یا عصر مفرغ دوره‌ای در تاریخ پیشرفت بشری است که در روند آن انسان‌ها بیشتر به فلزکاری دست زدند و از شیوه‌هایی برای گداختن مس و قلع و فرایند آلیاژسازی آن و قالب‌ریزی برنز بهره بردند.

اگر در تپه تاریخی ۲ هزار ساله محدوده سد «دربند» سملقان توقف کنیم، ما را در هزارتوی زمان به عقب می برد و انگار می توان هیاهو و صدای شهری را شنید که کم کم زوایای تاریک آن با کاوش های باستانشناسی روشن می شود.

سد دربند در نزدیکی شهر آشخانه از سدهایی است که به‌منظور ساخت و بهره‌برداری بر روی رودخانه دربند یا رود سملقان در دستور کار شرکت آب منطقه‌ای استان خراسان شمالی قرار گرفته است.

شناسایی سه محوطه تاریخی

مدیر پژوهش‌های باستان‌شناسی محدوده سد دربند سملقان در این باره می گوید: هدف از انجام کاوش‌ها و مطالعات میدانی مستندنگاری، ثبت و ضبط داده‌های باستان‌شناسی در مکان‌های باستانی محدوده سد دربند پیش از آبگیری سد و از دسترس خارج‌شدن این آثار است.

علی‌اکبر وحدتی می افزاید: در خلال بررسی‌های باستان‌شناسی دشت سملقان تعداد سه محوطه تاریخی در محدوده سد دربند شناسایی و گزارش شده است.

وی ادامه می دهد: با توجه‌ به اینکه تعدادی از محوطه‌های باستانی این منطقه پس از آبگیری سد دربند از دسترس خارج می‌شود، کاوش‌های باستان‌شناسی نجات‌بخشی در این آثار با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و تامین اعتبار مالی از سوی شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌شمالی انجام می‌شود.

وحدتی خاطرنشان می کند: کاوش باستان‌شناسی در تپه‌های حوضه آبگیر سد دربند در این فصل از مطالعات با تمرکز بر لایه‌نگاری محوطه‌ها انجام می‌شود تا از این طریق بتوان توالی زمانی ادوار مختلف تاریخی را در این محوطه‌ها مشخص کرد.

وی می گوید: کاوش‌ها به مدت یک ماه به‌ شکل کامل انجام و پس از اتمام مطالعات میدانی، گزارش‌های آن برای تکمیل مطالعات سد ارسال خواهد شد.

مدیر پژوهش‌های باستان‌شناسی محدوده سد دربند سملقان یادآور می شود: سنگ‌ چیل، شاه‌ توقه، تره‌ کمان و شبانور از تپه‌های تاریخی محدوده سد دربند است که ۲ مورد از آنها در سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

اهمیت محدوده سد دربند و عصر مفرغ

ریس پژوهشکده باستان‌شناسی در این‌باره می گوید: در تپه شبانور بقایای معماری از سه دوره مختلف شناسایی شده که دربرگیرنده بخش‌هایی از یک بنای مدور خشتی در راس تپه است که در میان آن یک خمره سفالی شکسته نیز آشکار شده است.

سجاد علی‌بیگی می افزاید: در زیر این بقایا آثاری از دیوارهای سنگی و چینه‌ای کهن‌تر شناسایی و در لایه قدیمی‌تر بقایای سازه‌های معماری سنگی با ملات گل آشکار شده که سطح درونی آنها با پوشش گچ اندود شده است.

وی ادامه می دهد: این بقایا به دوره مفرغ تعلق دارد و با توجه به دانش اندک ما از نظر شناخت بقایای معماری این دوره در منطقه اهمیت دارد.

علی بیگی با اشاره به کاوش در تپه سنگ چیل نیز می گوید: در کاوش محوطه سنگ چیل نیز بقایای معماری مهمی آشکار شده که شباهت جالبی با بقایای کاوش شده در لایه قدیم‌تر تپه شبانور دارد، در این محوطه نیز بقایای معماری سنگی آشکار شده که تمام سطوح درونی آن با استفاده از گچ به خوبی اندود شده است.

وی می افزاید: بقایای معماری آشکار شده به استناد یافته‌های باستان‌شناسی نظیر قطعات سفال مربوط به دوره مفرغ است.

ریس پژوهشکده باستان‌شناسی می گوید: کاوش‌های این محوطه اطلاعات تازه و مهمی در رابطه با این دوره در اختیار قرار داده و تداوم کاوش‌ها در این محوطه می‌تواند چشم‌انداز تازه‌ای در رابطه با هزاره سوم در منطقه پیش رو قرار دهد.

علی بیگی با اشاره به کاوش در تپه شاه طوقه، بیان می کند: کاوش‌ها در تپه شاه توقه (شاه آباد) نیز به شکل یک ترانشه لایه‌نگاری طولانی آغاز و ادامه یافته است.

وی می گوید: کشف بقایا معماری خشتی، پی‌های سنگی و بقایای تدفینی بخشی از دستاوردهای به دست آمده از این محوطه است که نشان از وجود آثار دوره اسلامی، ساسانی، اشکانی و دوره‌های قدیمی‌تر در این محوطه است.

وی ادامه می دهد: کارکرد محوطه در حال حاضر مشخص نیست و ادامه کاوش‌ها می تواند پرتویی بر این مساله بیفکند، اما مشخص است که در جدیدترین دوره از سطح این برجستگی به عنوان گورستان دوره اسلامی استفاده شده است.

تاکنون ۷۱۳ اثر تاریخی خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که از این تعداد ۵۲۵ اثر تاریخی است.