اقتصادآنلاین/ در سال‌های اخیر، تولیدکنندگان ایرانی که از تسهیلات ارزی بهره‌مند شده‌اند، با چالش‌های متعددی در بازپرداخت این تسهیلات مواجه شده‌اند. عواملی نظیر نوسانات ارزی، تحریم‌های بین‌المللی و کاهش درآمد‌های صادراتی، توان بازپرداخت این شرکت‌ها را تحت تأثیر قرار داده و درخواست‌هایی برای معافیت یا تبدیل تعهدات ارزی به ریالی را افزایش داده است.

بازپرداخت تسهیلات ارزی همواره یکی از موضوعات پیچیده در نظام بانکی ایران بوده است. در دهه‌های گذشته، دولت و مجلس از طریق ردیف‌های بودجه‌ای، تسهیلات ارزی را برای حمایت از تولیدکنندگان و تقویت بخش‌های صنعتی و صادراتی فراهم کرده‌اند.
با این حال، شوک‌های اقتصادی، نوسانات نرخ ارز و تحریم‌های بین‌المللی، توان بازپرداخت این تسهیلات را برای بسیاری از شرکت‌ها کاهش داده است. این موضوع نه‌تنها به افزایش مطالبات معوق بانک‌ها منجر شده، بلکه درخواست‌هایی برای معافیت یا تبدیل تعهدات ارزی به ریالی را نیز به دنبال داشته است.
چالش‌های بازپرداخت تسهیلات ارزی
حجت الله فرزانی، کارشناس حوزه بانکداری یکی از دلایل اصلی عدم بازپرداخت تسهیلات ارزی توسط تولیدکنندگان، شوک‌های اقتصادی و جهش‌های ارزی دانست که در سال‌های اخیر رخ داده است. این جهش‌ها باعث شده که تولیدکنندگان نتوانند درآمد‌های ارزی مورد انتظار از صادرات را کسب کنند.

وی در این باره توضیح داد: «افزایش تکانه‌های ارزی و جهش‌های نرخ ارز، توان تولیدکنندگان را تحلیل برده و بسیاری از آنها قادر به بازپرداخت تسهیلات ارزی با نرخ‌های کنونی نیستند.» علاوه بر این، برخی شرکت‌ها به دلیل انحراف در استفاده از تسهیلات ارزی، یعنی مصرف این منابع در محلی غیر از هدف تعیین‌شده، با مشکلاتی در بازپرداخت مواجه شده‌اند.
فرزانی افزود: «بعضی از شرکت‌ها ارز دریافتی را در جای خود مصرف نکرده‌اند یا درآمد‌های صادراتی خود را بازنگردانده‌اند. این موضوع باعث شده که تمایل داشته باشند بازپرداخت را به تأخیر بیندازند یا درخواست معافیت و تبدیل تعهدات ارزی به ریالی داشته باشند.»
تأثیر تحریم‌ها بر توان بازپرداخت
تحریم‌های بین‌المللی یکی دیگر از عوامل کلیدی در کاهش توان بازپرداخت تسهیلات ارزی بوده است. این تحریم‌ها، فروش محصولات صادراتی را برای بسیاری از شرکت‌ها دشوار کرده و جریان درآمدی ارزی آنها را مختل کرده است.
فرزانی در این زمینه اضافه کرد: «تحریم‌ها باعث شده که برخی شرکت‌ها نتوانند صادرات خود را انجام دهند و در نتیجه، ارز مورد نیاز برای بازپرداخت تسهیلات را تأمین کنند. در چنین شرایطی، ارزی که دریافت شده، مصرف شده، اما درآمد صادراتی برای جبران آن وجود ندارد.» این موضوع باعث شده که برخی شرکت‌ها به دنبال راهکار‌هایی برای به تعویق انداختن بازپرداخت یا تبدیل تعهدات ارزی به ریالی باشند.
در سال‌های گذشته، قوانینی برای ارائه معافیت‌ها یا تبدیل تعهدات ارزی به ریالی با نرخ‌های پایین‌تر از بازار تصویب شده بود، اما به گفته فرزانی، در حال حاضر چنین معافیت‌هایی برای سال جاری پیش‌بینی نشده است.
اقدامات بانک مرکزی در وصول مطالبات
بانک مرکزی به عنوان نهاد ناظر بر نظام بانکی، اقدامات متعددی برای وصول مطالبات ارزی انجام داده است. فرزانی در اینباره توضیح داد: «بانک مرکزی مطابق قانون عمل کرده و در سال‌های گذشته تلاش کرده تا از ابزار‌های قانونی برای وصول این مطالبات استفاده کند. با این حال، به دلیل شرایط اقتصادی و فشار‌های موجود، این موضوع همچنان چالش‌برانگیز است.»
وی همچنین به این نکته اشاره کرد که بانک مرکزی می‌تواند در صورت عدم بازپرداخت، اقداماتی نظیر توقیف دارایی‌ها یا اعمال محدودیت‌های بانکی برای شرکت‌ها را در دستور کار قرار دهد. با این حال، این اقدامات به دلیل پیچیدگی‌های اقتصادی و ملاحظات سیاسی و اجتماعی، با احتیاط انجام می‌شود.
فرزانی افزود: «بانک مرکزی از تمام ظرفیت‌های قانونی و رسانه‌ای برای پیگیری مطالبات استفاده می‌کند، اما شرایط تحریمی باعث شده که این موضوع به صورت محرمانه و از طریق مذاکرات مستقیم با شرکت‌ها و بانک‌ها پیگیری شود.»
نوع شرکت‌ها و منابع ارزی
شرکت‌هایی که از تسهیلات ارزی استفاده کرده‌اند، طیف گسترده‌ای از صنایع را شامل می‌شوند، از جمله شرکت‌های تولیدی، صنعتی و صادراتی. منابع این تسهیلات معمولاً از محل صندوق توسعه ملی، منابع بانکی یا سایر ردیف‌های بودجه‌ای تأمین شده است. فرزانی در این باره گفت: «این شرکت‌ها در بخش‌های مختلفی فعالیت دارند و به دلیل شرایط تحریمی، نمی‌توان اطلاعات دقیقی از آنها در رسانه‌ها منتشر کرد. با این حال، بانک مرکزی و مقامات ناظر به طور مستقیم با این شرکت‌ها در ارتباط هستند و فرآیند‌های قانونی برای پیگیری تعهدات در جریان است.»
استاندارد‌های نظارتی و الزامات قانونی
یکی از موضوعات مهم در این حوزه، استاندارد‌های نظارتی و الزامات قانونی برای اجرای تعهدات ارزی است. بانک مرکزی و بانک‌های عامل موظف هستند که بر حسن اجرای تعهدات ارزی نظارت کنند.
فرزانی در خصوصی توضیح داد: «بانک‌ها و شرکت‌ها باید مطابق با استاندارد‌های تعیین‌شده توسط بانک مرکزی عمل کنند. این استاندارد‌ها شامل نظارت بر نحوه مصرف تسهیلات، رصد جریان‌های درآمدی ارزی و پیگیری بازپرداخت‌ها است.»
وی همچنین تأکید کرد که در شرایط تحریمی، دولت باید منابع لازم برای جبران خسارت‌های ناشی از تحریم‌ها را در نظر بگیرد. به گفته فرزانی: «اگر قرار است معافیت‌هایی برای شرکت‌ها در نظر گرفته شود، دولت باید منابع مالی لازم برای جبران این معافیت‌ها را تأمین کند تا نظام بانکی تحت فشار قرار نگیرد.»
چشم‌انداز آینده و راهکارها
با توجه به پیچیدگی‌های موجود، حل چالش بازپرداخت تسهیلات ارزی نیازمند رویکردی چندجانبه است. از یک سو، بانک مرکزی باید نظارت خود را بر نحوه مصرف تسهیلات و بازپرداخت آنها تقویت کند. از سوی دیگر، دولت می‌تواند با ارائه مشوق‌ها یا معافیت‌های هدفمند، به شرکت‌هایی که به دلیل تحریم‌ها یا شوک‌های اقتصادی دچار مشکل شده‌اند، کمک کند.
فرزانی در پایان تأکید کرد: «برای حل این مشکل، باید تعادلی بین حمایت از تولیدکنندگان و حفظ سلامت نظام بانکی برقرار شود. این موضوع نیازمند همکاری نزدیک بین دولت، مجلس، بانک مرکزی و بخش خصوصی است.»
چالش بازپرداخت تسهیلات ارزی یکی از مسائل پیچیده نظام بانکی ایران است که تحت تأثیر عوامل متعددی نظیر تحریم‌ها، نوسانات ارزی و کاهش درآمد‌های صادراتی قرار دارد. اگرچه بانک مرکزی اقدامات متعددی برای وصول مطالبات انجام داده، اما شرایط اقتصادی کنونی و فشار‌های تحریمی، این فرآیند را دشوار کرده است.
ارائه راهکار‌هایی نظیر معافیت‌های هدفمند، تقویت نظارت بر مصرف تسهیلات و همکاری بین نهاد‌های مختلف می‌تواند به کاهش این چالش‌ها کمک کند. در نهایت، حل این مسئله نیازمند سیاست‌گذاری دقیق و هماهنگی بین بخش‌های مختلف اقتصاد است تا هم تولیدکنندگان حمایت شوند و هم نظام بانکی از آسیب‌های مالی مصون بماند.