ایسنا/ نخست‌وزیر ارمنستان گفت که سقوط شهر "شوشی" در جریان جنگ دوم قره‌باغ در امضای توافق آتش‌بس نهم نوامبر ۲۰۲۰ میان روسیه، ایروان و باکو نقش مهمی ایفا کرد.

به گزارش پایگاه اینترنتی آرمن پرس، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان در سخنرانی خطاب به کمیته منتخب پارلمانی مسئول تحقیق درباره علل و روند جنگ دوم قره‌باغ بیان کرد، سقوط شهر شوشی نقش به‌سزایی در امضای بیانیه سه‌جانبه نهم نوامبر ۲۰۲۰ ایفا کرد.
او گفت: شهر شوشی در قره‌باغ نه تنها اهمیت نمادین بلکه همچنین اهمیت استراتژیک دارد. بعد از سقوط شهر شوشی، شهر استپاناکرت (خانکندی) هدف گرفته می‌شد و فشارها بر شهر مارتونی به شکلی اجتناب‌ناپذیر شدیدتر می‌شد و  خطر محاصره شدن حدود ۲۵۰۰۰ سرباز ارمنی وجود داشت.

پاشینیان بیان کرد، توافق آتش‌بس نهم نوامبر ۲۰۲۰ پنجمین تلاش برای پایان دادن به جنگ دوم قره‌باغ بود. اولین گفتگو بر سر این موضوع در هفتم اکتبر حین گفتگوی تلفنی نیکول پاشینیان با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه به منظور تبریک گفتن تولد رهبر کرملین انجام شد. پوتین بر اهمیت تمایل پاشینیان برای سازش تاکید کرده و به پاشینیان گفت، خواستار میانجیگری بر سر پایان سریع خصومت‌هاست.

پاشینیان بیان کرد: "من موافقتم را به او اعلام کرده و درباره شرایط پایان دادن به درگیری‌ها پرسیدم. تفاهم ما بر این بود که خصومت‌ها باید بدون پیش‌شرط پایان یابند، طرف‌ها باید در مواضع فعلی خود متوقف شوند و پس از آن مذاکرات برای آنکه طرف‌ها بر سر سازش توافق کنند، اجرا شود. من گفتم که این گزینه برای ما قابل قبول است. در همان روز گفتگوی تلفنی دیگری با رئیس جمهور روسیه داشتم و او گفت با رئیس جمهوری آذربایجان گفتگو کرده اما او گفت که برای آتش‌بس آماده نیست و با برقراری این آتش‌بس موافقت نکرد."

پوتین به پاشینیان قصدش را برای گفتگوی دوباره با رئیس جمهوری آذربایجان در روز بعد از آن اعلام کرد.

پوتین روز بعد از آن به پاشینیان گفت، جمهوری آذربایجان برای آتش‌بس یک پیش‌شرط دارد: این کشور انتظار دارد شهر فضولی در کرانه رود ارس بدون درگیری تسلیم شود و نیروهای ارمنی باید از رودخانه ارس تا سد خداآفرین عقب‌نشینی کنند تا این سد تحت کنترل جمهوری آذربایجان برای استفاده از آن برای آبیاری کشاورزی قرار بگیرد. علاوه بر آن رهبران جمهوری آذربایجان درخواست استرداد دو زندانی این کشور به نام‌های قلی‌اف و عسکروف که به خاطر جرم آدم‌ربایی و قتل در منطقه قره‌باغ در حبس بودند را مطرح کرده و در نظر داشتند خودشان این زندانی‌ها را بازگردانند.

پاشینیان در ادامه توضیح داد: "در ادامه نه پایان خصومت‌ها بلکه صرفا یک آتش‌بس انسان‌دوستانه با هدف سازماندهی تدفین کشته‌ها بدون هیچگونه شرط یا الزامی در خصوص از سر گرفته نشدن درگیری‌ها در بعد از آن اعلام شد. من گفتم که پیش‌شرط‌ها غیر قابل قبول هستند چون ما با رئیس جمهور روسیه بر سر آتش‌بسی بدون پیش‌شرط توافق کردیم. از طرفی حتی اگر من با عقب‌نشینی سربازان موافقت می‌کردم تضمینی در خصوص اینکه جمهوری آذربایجان در ضمن عقب‌نشینی به حمله‌اش ادامه ندهد، وجود نداشت."

نیکول پاشینیان اضافه کرد: "با این وجود، من کمی انعطاف‌پذیری نشان و توضیح دادم، امکان استفاده مشترک از آب سد خداآفرین وجود دارد و فکر می‌کردم قره‌باغ نمی‌تواند مانع استفاده آذربایجان از آب مخزن سد شود. من همچنین گفتم شرط استرداد عسکروف و قلی‌اف تنها در صورتی قابل مذاکره است که جمهوری آذربایجان تعداد اسرای ارمنی را که حاضر به استرداد آنها با وساطت روسیه است، اعلام کند. همچنین شرط تسلیم شهر فضولی با کرانه‌های ارس بدون هیچ جنگی غیر قابل قبول بوده، در حالی که پیشنهاد آتش‌بس بشردوستانه برای دفن اجساد کشته‌شدگان کاملا قابل قبول بود."

به گفته نخست‌وزیر ارمنستان، از سوی دیگر پوتین در نهم اکتبر به او آمادگی جمهوری آذربایجان برای اجرای آتش‌بس از ۹ تا ۱۰ اکتبر را اعلام کرد. وزرای خارجه دو طرف برای گفتگو به مسکو دعوت شدند و قرار بود تبادل اسرا و اجساد کشته‌شدگان هم مورد بحث قرار گیرد. پاشینیان گفت که با این پیشنهاد موافقت کرد.

کرملین سپس بیانیه‌ای را منتشر کرد. پس از پایان نشست وزیران امور خارجه هم بیانیه‌ای صادر شد. پس از این بیانیه، پاشینیان به ارتش دستور داد آتش‌بس را حفظ کنند. اما پس از وقفه‌ای اندک، جمهوری آذربایجان حمله شدیدتری را آغاز کرد و "استپاناکرت" و "مارتاکرت" را بمباران و به "هادروت" حمله کرد.

نخست‌وزیر ارمنستان افزود: "البته به نیروها دستور داده شد تمام اقدامات لازم را برای توقف حمله جمهوری آذربایجان انجام دهند، اما همزمان تلاش‌های دیپلماتیک در راستای سند مسکو مبنی بر برقراری آتش‌بس در جریان بود. استقرار ناظران نظامی روسیه در دو طرف خط تماس برای نظارت بر اوضاع بررسی شد. اما جمهوری آذربایجان دائما از رفتن به سمت راه‌حل اجتناب و عملیات نظامی خود را تشدید می‌کرد."

او اضافه کرد، در روزهای بعد از آن چندین بار در مورد چگونگی دستیابی به آتش‌بس با پوتین صحبت کرد.

وی افزود: "در ضمن تحلیل اوضاع در مذاکرات داخلی، به این نتیجه رسیدم که جمهوری آذربایجان تا زمانی که پیشروی‌اش دفع نشود، با آتش‌بس موافقت نخواهد کرد. این اساساً سناریوی متعادل پایان دادن به خصومت‌ها بود. من در حالی که وضعیت در میدان جنگ امیدوارکننده نبود، متوجه شدم اگر چنین سناریویی غیرممکن شود تنها گزینه ممکن آتش‌بس همراه با سازشکاری است. گزینه‌های دیگر واقع بینانه نبودند زیرا روزها از صدور بیانیه اعلام آتش‌بسی نسبتا متعادل گذشت، اما برقراری آتش‌بس غیرممکن شده بود. "

به گفته پاشینیان توافق آتش‌بس پیشنهادی برای تاریخ ۱۹ اکتبر ۲۰۲۰ به منظور پایان دادن به جنگ دوم قره‌باغ استقرار نیروهای صلحبان در شهر مغری را به منظور تضمین ارتباط بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان با نخجوان در نظر گرفت اما او این پیشنهاد را به دلیل مخالفتش با برقراری یک کریدور خارج از قلمروی حاکمیتی در خاک ارمنستان رد کرد.