ایبنا/ کتاب «شکوه ون­گوگ؛ انسان­‌شناسی تحسین» پژوهشی است در باب هنر ونسان ون­گوگ و مطالعۀ آن به علاقه‌‌‌مندان نقاشی، هنرمندان و پژوهشگران عرصۀ هنر و جامعه­‌شناسی هنرها پیشنهاد می­‌شود. ناتالی اِنیک در جستجوی عامل شکوه و یکتایی ون­گوگ به این پژوهش روی آورده است و در پی پاسخ به این پرسش است که چگونه ون­گوگِ منزوی سال 1890 به ناگاه به ون­گوگِ نابغه مبدل شد؟ چگونه از دل بی­‌اعتنایی به او و فراموش­‌شدگی‌­اش که تقدیر افراد در حاشیه مانده است، توجه و علاقه و تحسین پدید آمده است؟ و از پی آن چطور مجموعه­‌ای از نقاشی­‌هایش، مفهوم آثارش را شکل دادند و این آثار به چه نحوی به مجموعۀ شاهکارها تبدیل شدند؟

در توضیح پشت جلد این کتاب آمده است: «ون‌گوگ تجسم چیزی فراتر از گرایشی هنری است. او تجسم الگوی تازه‌ای از هنرمند به شمار می‌آید. از زمان ون‌گوگ به بعد، نگاه معمول به آفرینش هنری تغییر کرده است. این شخصیت یکتا در حالی مطرح شده که همان اجتماعی به او علاقه‌مند شده که پیش‌تر وی را گرفتار کرده بود. اما اجتماع نیز بدین‌وسیله دگرگون شده است. پرسش کتاب حاضر این است که ون‌گوگ چطور قدیس شد؟ ناتالی انیک، پژوهشگر نامدار حوزه‌ جامعه‌شناسی هنر، این رویداد را در شش مرحله بررسی کرده است: کار ون‌گوگ به معما و زندگی‌اش به افسانه و تقدیرش به رسوایی بدل شد، نقاشی‌هایش را به فروش گذاشتند و به نمایش درآوردند، و مکان‌هایی که رفته بود و اشیایی که لمس کرده بود به یادگاری بدل شد.
ون‌گوگ نه‌ فقط به تاریخ هنر و نقد، که موضوعشان برساخت عظمت هنری است، بلکه به همان اندازه به تاریخ دین تعلق دارد، که کارش بررسی برساخت ایثارگرانۀ عظمت است؛ به سنت زندگی‌نامه‌نویسی و قدیس‌نگاری مربوط است، که قصدش واکاوی نظام‌های تحسین و قهرمان‌سازی است؛ به روان‌پزشکی، روان‌شناسی و انسان‌شناسی مرتبط است، که موضوع کارشان انحراف و یکتایی است؛ به اقتصاد تعلق دارد، که پولی‌سازی ارزشِ منتسب به اثر را وا می‌کاود؛ و دست آخر به جامعه‌شناسی دین هم بی‌ربط نیست که در خصوص منزلت یادگاری‌ها، زیارت و تاوان یا کفاره تحقیق می‌کند.»

اِنیک معتقد است موضوع درک نشدنِ ون­گوگ میان عموم افسانه است و حقیقت ندارد. اختلاف بین این موضوع و استقبال واقعی منتقدان از ون­گوگ را می­‌توان بر حسب تفاوت بین این دو سطح تبیین کرد؛ یعنی نگاه عوام و منتقدان به ون­گوگ. با این ملاحظه که ردپای فعالیت منتقدان به ­ناگزیر در روزنامه‌­ها و بسترهای تخصصی به‌­جا می‌ماند و برعکس، نظر عامۀ مردم چنان گفتاری شفاهی است که به زحمت به آیندگان منتقل می­‌شود. ازاین‌رو نویسنده نقدهای چاپ­‌ شدۀ آن زمان را با ظریف‌­ترین جزئیات تحلیل می­‌کند؛ اما در مقام مورخ نمی­‌تواند به ادراک­‌ها و قضاوت­‌های عادی که در هیچ گفتمان معتبری نمی‌­گنجند دسترسی داشته باشد.  

این اثر طی سه بخش به بررسی ونگوگ و شکوه او می­‌پردازد: انحراف، احیا: از سکوت تا هرمنوتیک، افسانۀ باشکوه. آشتی: ون­گوگ بر برابر ونسان، دیوانگی و ایثار. زیارت: پول به مثابه ابزار تاوان، نگاه به مثابه ابزار تاوان، حضور به مثابه ابزار تاوان. درنهایت در بخش نهایی به نتیجه‌گیری درمورد نظام هنری ونگوگ می­‌پردازد.
سخن گفتن از اینکه ون­گوگِ متوفی سال 1890 چگونه به همان ونگوگی تبدیل شد که در دهۀ 1990 او را گرامی می­‌دارند، کافی نیست. نام آشنای ونگوگ همواره تصاویر خاصی را در ذهنمان مجسم می­‌کند: هنرمندی باعظمت و مقهور دیوانگی، گل­‌های زنبق و آفتابگردان، شب‌­های پرستاره، قیمت سرسام ­آور نقاشی­‌هایش و غیره. امروزه این تصاویر آنقدر رایج‌­اند که به ندرت به مخیلۀ کسی خطور می‌­کند تصویر رایج ونگوگ و مؤلفه‌ها و منشأ آن را به پرسش بگیرد. اما کتاب حاضر چنین قصدی دارد. چنانچه در قسمتی از پیشگفتار این کتاب می­‌خوانیم: «با ردگیری برساخت افسانۀ ونگوگ، به ترتیب زمانی و به لحاظ درون­مایه کشف می‌کنیم که چگونه انسانی به نام ونسان ونگوگ به تدریج به چهره‌­ای عام بدل می­‌شود که به سبب یکتایی‌اش مورد توجه و به سبب عظمتش درخور تحسین است و به سان قدیسی واقعی او را گرامی می­‌دارند.»  

 نویسنده ضمن بیان اینکه به جای جامعه­‌شناسی از «انسان­‌شناسیِ» تحسین استفاده می­‌کند، می‌­نویسد: «با این حال موضوع مطالعۀ من پدیده‌­هایی از جامعه است که خواننده و دانش‌­پژوه پیشاپیش به یک اندازه با آن‌ها آشنایی دارند. گفتمان جامعه‌­شناسی هنوز بیش از حد در دام انتظاراتی هنجاری گرفتار است و این از گفتمان مزبور ابزاری برای مدیریت تضادهای ارزشی یا «مسئله­‌های اجتماعی» می‌­سازد که از جامعه­‌شناس می­‌خواهد خطر نکند و قرائت توجیهی یا انتقادی را که مستلزم استدلال له یا علیه تحسین است وا نهد.»
اِنیک امیدوار است با سخن‌گفتن از انسان­‌شناسی به‌­جای جامعه­‌شناسی خواننده همان واکنشی را در پیش بگیرد که هنگام برخورد با مردم سرزمین­‌های دور دارد؛ یعنی همان کنجکاوی بی­‌طرفانه و همان بی­‌طرفی را در برابر ارزش­‌ها از خود نشان دهد و همان فاصله‌­ای را حفظ کند که با آشناترین پدیده­‌ها دارد.

پژوهش حاضر نظریات روشنفکرانِ متخصص را گام‌به‌گام از طریق بررسی­‌های انتقادی پیش می­‌گیرد و مخاطب را در دل تاریخ با خود همراه می­‌کند و از آثار و نمایشگاه­‌های اولیۀ ون­گوگ گرفته تا اولین مواجهه و نقدها بر آثارش را بر مخاطبان آشکار می­‌سازد. روش پژوهش حاضر کمتر وامدار جامعه­‌شناسی و تاریخ هنر و بیشتر ملهم از تاریخ است و دو غایت ویژۀ کار مورخان یعنی «پیروی از پی‌رنگ ماجرا» و «وضوح بخشی» را پاس می­‌دارد.

در بخشی از این کتاب می­‌خوانیم: «با عنایت به وضعیت فعلی علوم اجتماعی شاید چنین بررسی‌های خاصی بسیار دشوار به نظر بیاید؛ زیرا این علوم به طور سنتی به یکتایی چیزها کار ندارند. برساختِ علمی موضوع پژوهش به‌ویژه از طریق آمار مستلزم عام­نگری است و با هرگونه یکتانگری میانه‌­ای ندارد... با این وصف قصدم دقیقا انجام چنین کاری است و به­‌گونه‌­ای بررسی یکتانگرانۀ موضوع ون­گوگ را انجام می‌­دهم که پدیده­‌های مشابه دیگر را هم در برگیرد.»

کتاب «شکوه ون­گوگ؛ انسان­‌شناسی تحسین» در 346 صفحه، با بهای 240 هزار تومان قابل خریداری است. همچنین علاقه‌­مندان می­‌توانند نسخۀ الکترونیکی آن را از فیدیبو دریافت کنند.