اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

حدیث روشنی| عباس عراقچی در قامت وزیر امور خارجه و رییس دستگاه دیپلماسی پزشکیان را در سفر به نیویورک همراهی می‌کند. انتخاب عباس عراقچی به عنوان سکاندار وزارت امور خارجه اولین اقدام مسعود پزشکیان برای محقق نمودن رویکرد دولت چهاردهم یعنی تنش‌زدایی و احیای تعاملات با کشورهای غربی با هدف رفع تحریم‌ها است. بسیاری از تحلیلگران و ناظران با ترسیم مسیرهایی که دولت باید برای تنش‌زدایی به آنها ورود کند، گمانه‌زنی‌هایی را درخصوص رایزنی‌های احتمالی مقامات ایرانی با مقاماتی از کشورهای اروپایی در جریان این سفر مطرح کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد غالب تحلیلگران درباره یک مساله مهم اتفاق‌نظر دارند و آن این است که تشدید تنش‌ها در خاورمیانه و بحران پیچیده اوکراین بزرگ‌ترین موانع در مسیر احیای ازسرگیری رایزنی‌های مقدماتی میان ایران و طرف‌های غربی خواهد بود. رایزنی‌هایی که در وهله اول احتمالا فقط می‌تواند زمینه‌های تنش را تا حدی بکاهد. البته که فراهم نمودن مقدمات تنش‌زدایی نیز در شرایط فعلی دشوار به نظر می‌رسد، چراکه دولت چهاردهم در شرایطی روی کار آمده است که معادلات قدرت در جهان و در منطقه نیز دچار تحولات معناداری شده است. رویارویی مستقیم اسراییل و حزب‌الله شرایط منطقه را وارد مسیر پیچیده و خطرناکی کرده است. از طرفی حملات ادامه‌دار تل‌آویو به غزه مذاکرات آتش‌بس را برای بار چندم به بن‌بست کشانده است. جنگ اوکراین نیز وارد ابعاد تازه‌ای شده است و همزمان ادعای همکاری موشکی ایران با روسیه نیز سایه این بحران بر روابط ایران و اتحادیه اروپا را سنگین‌تر کرده است. به نظر می‌رسد در ارتباط با امریکا نیز باید تا پایان انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور منتظر ماند. با وجود تمام گزاره‌های مذکور در توصیف شرایطی که دولت چهاردهم با آن مواجه است، نیویورک شاید نخستین مبدا برای آغاز مسیر تنش‌زدایی و تعامل با غرب باشد. عرصه‌ای که دستگاه دیپلماسی دولت چهاردهم می‌تواند از آن برای دستیابی به اهداف ترسیم شده خود فرصت‌سازی کند.

به بهانه سفر مسعود پزشکیان به همراه تیم دستگاه دیپلماسی کشورمان به نیویورک برای حضور در نشست سالانه مجمع عمومی که این‌بار در سایه دو تنش بی‌سابقه در خاورمیانه و اروپا برگزار می‌شود، روزنامه اعتماد با رحمان قهرمانپور، کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت‌وگو کرده است. قهرمانپور در این باره که آیا در شرایط فعلی با لحاظ کردن چالش‌هایی که ایران با طرف‌های غربی مواجه است اساسا امکان رایزنی درباره گزاره‌های اختلافی موجود میان طرفین وجود دارد و نشست مجمع عمومی می‌تواند برای رایزنی‌های احتمالی در آینده میان طرفین فرصت‌ساز باشد یا نه، گفت: مساله اصلی سطح تعاملات است و موضوع نفی هرگونه ارتباط یا تعامل نیست. در شرایط کنونی بعید است رهبران تروئیکای اروپایی بخواهند با آقای پزشکیان دیدار داشته باشند به این دلیل که شرایط برای این دیدارها مساعد نیست. علاوه بر این میان تهران و آژانس نیز اختلاف‌نظرهایی جدی وجود دارد. با این همه هیچ چیز غیرممکن نیست.

مذاکرات در سطوح بالا انجام نخواهد شد
قهرمانپور در پاسخ به سوال «اعتماد» درباره ابعاد سفر آقای پزشکیان به نیویورک آن هم در شرایطی که نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل زیر سایه دو جنگ در خاورمیانه و اروپا قرار دارد، گفت: به نظر می‌رسد با توجه به شرایطی که در آن قرار داریم دیدارهای مقامات ایرانی با مقامات غربی در سطوح بالا انجام نخواهد شد. با توجه به جنگ اوکراین و از سویی دیگر شرایطی که در غزه حاکم است و همچنین تشدید درگیری میان حزب‌الله واسراییل، شواهد این‌گونه نشان می‌دهد که تنش حاکم بر روابط ایران و طرف‌های غربی نیز رو به فزونی است. لذا در این شرایط احتمال اینکه دیدارها در سطوح بالایی انجام بگیرد کم است. ملاقات‌ها احتمالا در سطوح میانه و پایین‌تر انجام می‌شود و در راستای هماهنگی‌هایی برای برداشتن گام‌های بعدی است. واقعیت امر این است که اکنون شرایط محیطی به گونه‌ای است که جنگ اوکراین و جنگ غزه در دستور کار بسیاری از کشورهای غربی قرار دارد و اولویت اصلی آنها است. از طرفی امریکا درگیر انتخابات است و هر دو نامزد به نوعی به گزینه پایان جنگ توسط اسراییل احتیاج دارند. در اروپا نیز مساله جنگ غزه نگرانی‌های بیشتری را ایجاد کرده است و جنگ اوکراین هم مزید بر علت شده است. بنابراین شرایط به گونه‌ای رقم خورده که اولویت امریکا و اروپا فعلا مساله جنگ اوکراین و درگیری‌های غزه است. حداقل برداشت شخصی من این است که در چنین شرایطی غربی‌ها با ایران در سطوح بالا مذاکره نخواهند کرد اما ممکن است در سطوح میانی مقدمات مذاکرات آینده طراحی و فراهم شود.

رایزنی‌های رسمی میان تهران و واشنگتن تا پیش از انتخابات امریکا دور از ذهن است
این کارشناس مسائل بین‌الملل در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با «اعتماد» در ارتباط با فرضیه‌های مرتبط با رایزنی‌های غیررسمی میان تهران و واشنگتن نیز خاطرنشان کرد: مساله اصلی سطح تعاملات است و موضوع نفی هرگونه ارتباط یا تعامل نیست. شما فرمودید که آیا ملاقاتی میان سران ایرانی و غربی اتفاق خواهد افتاد یا خیر. به نظر من آقای مکرون یا اولاف شولتز یا استارمر احتمالا حاضر نخواهند شد با آقای پزشکیان دیدار داشته باشند به این دلیل که شرایط برای این دیدارها مساعد نیست. ما در شرایط کنونی هم در آژانس دچار اختلاف‌هایی هستیم و هم در مساله غزه و هم در مساله لبنان و اخیرا هم کمک‌های ادعایی ایران به روسیه زمینه‌ساز اوج‌گیری اختلاف‌ها شده است. با این حال هیچ چیز ناممکن نیست. بایدن نیز تعاملات و تبادل پیام‌ها با ایران را ادامه داده است. کما اینکه اکنون نیز انجام می‌شود. اما مساله مهم برقراری تعاملات در سطح بالا است. دولت بایدن و دموکرات‌ها اکنون در شرایطی که فقط 42 روز به انتخابات ریاست‌جمهوری باقی مانده است درگیر موضوعی نمی‌شوند که رقیب‌شان یعنی ترامپ بتواند علیه خودشان بدان متوسل شود. توافق با ایران یا اعلام مذاکره با ایران یا حتی دادن پول به ایران اگر توسط دموکرات‌ها انجام شود برگ برنده‌ای است در دستان ترامپ که خیلی سریع از آنها علیه رقیب خود استفاده می‌کند. بنابراین مساله اصلی این است که در چه سطحی گفت‌وگوها یا دیدارها انجام شود که در این مورد در سطوح بالا اتفاقی رخ نخواهد داد و در سطوح میانی خواهد بود مانند وزرای امور خارجه یا مدیرکل‌ها. بعد از انتخابات امریکا نیز مذاکرات گسترده را آغاز خواهد کرد و در سطوحی بالاتر که درنهایت یا زمینه را برای توافقی فراهم می‌کند یا نه. البته که توافق بزرگی که ما انتظار داشته باشیم که شخص بایدن پای میز مذاکره بیاید و آن را امضا کند در مدت زمان باقی‌مانده تا پایان انتخابات شکل نخواهد گرفت.

فضای دو قطبی، چالش اصلی در مسیر دستگاه دیپلماسی دولت چهاردهم است
قهرمانپور در ادامه این گفت‌وگو و در پاسخ به سوالی درباره اینکه در صورت آمادگی ایران و غرب بالاخص امریکا برای رایزنی، طرفین چگونه می‌توانند در باب دو متغیر مورداختلاف یعنی توانایی موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران به نتیجه دست یابند، آیا این دو متغیر اهرم فشار در دستان ایران است، گفت: درباره موضوع اهرم و تاثیرگذاری آن باید شرایط کلی کشور را در نظر گرفت و میزان اعمال قدرت آن را ارزیابی کرد. استفاده از اهرم‌ها مستلزم یکسری مقدمات و هماهنگی نهادهای داخلی و نهادهای تصمیم‌گیرنده است. به عبارتی دیگر زمانی که طیفی در کشور هستند که هرگونه مذاکره را واداداگی و غرب‌زدگی تلقی می‌کنند و اتفاقا این طیف مدعی، قدرت و نهادهای خود را دارند و حاضر نیستند با طیفی که اساسا خواهان تنش‌زدایی هستند و برای دیپلماسی اولویت قائل‌اند، هماهنگ شوند، مساله این است که اهرم وجود دارد اما بالقوه است و عملیاتی شدن آن مستلزم این است که در درون کشور وفاق واقعی اتفاق بیفتد. به این معنی که شخص مذاکره‌کننده مورد حمایت کسی باشد که پشتیبان باشد یا حداقل این پشتیبان قدرت رسانه‌ای دارد یا هر قابلیت حمایتی دیگر. بله این اهرم‌ها وجود دارند و ما نیز از وجود آن آگاه هستیم. بارها تاکید کردیم که اتفاقا باید از این اهرم‌ها استفاده کرد اما آن مقدمات و شرایط و پیش‌نیازهای استفاده از این اهرم‌ها فراهم نیست و این موضوع به داخل کشور باز می‌گردد و اینکه سوءگیری و جمع‌بندی‌ها با یکدیگر هماهنگ باشند و این عدم هماهنگی مشکل پیش روی ما است. کار پیچیده‌ای قرار نیست انجام شود. به عنوان مثال آقای عراقچی برود و این وعده را بدهد که از طریق گروه‌های مقاومت فرآیند صلح را جلو ببرد اما ایشان وقتی به عنوان یک دیپلمات به کشور بازمی‌گردد با چه واکنشی مواجه خواهد شد؟ رسانه‌های طرف مقابل و صدا وسیما آیا همراهی می‌کنند؟ در کشور طرف مقابل نیز این‌گونه است. مشکل سیاست خارجی ما قطبی شدن است که مانع از آن می‌شود که ما بتوانیم در سیاست خارجی از اهرم‌ها و ابزارهایی که دراختیار داریم، استفاده کنیم. تصمیم‌سازی‌ها در عرصه سیاست خارجی سخت و دشوار هستند، در تمام دنیا همین‌گونه است. به این دلیل که بسیاری از تصمیم‌ها با تمامیت ارضی و استقلال کشور ارتباط نزدیک دارد از همین رو بسیار بحث‌برانگیز است. صرفا در کشور ما این‌گونه نیست و در سایر کشورها این‌‌گونه است. اما در بسیاری از کشورها نهادهای تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیرنده و نیروهای سیاسی با یکدیگر هماهنگ می‌شوند و رویکرد همدیگر را تضعیف نمی‌کنند. ما به این دلیل که با مشکل هماهنگی دست به گریبان هستیم تصورمان از یک رویداد مهم با واقعیت‌های حاکم همخوانی ندارد.

برنامه موشکی ایران خط قرمز است
قهرمانپور در پاسخ به این سوال که مهم‌ترین موانع اختلافی میان ایران و امریکا همان برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران است یا موارد دیگر نیز مطرح است، گفت: اختلافات بنیادی میان ایران و امریکا وجود دارد. ترجمان ساده اظهارات آقای عراقچی در این موارد این است که ایران مثلا درباره حمایت از محور مقاومت حاضر به مذاکره نیست. یا مثلا حزب‌الله خط قرمز ایران است و قبل از این هم گفته شده است که ما در این مورد مذاکره نمی‌کنیم. یا کنار گذاشتن فناوری هسته‌ای جزو خطوط قرمز ایران است. ایران این موارد را صراحتا اعلام کرده است. مساله ادعای تحویل موشک به روسیه نیست. مساله ایران این است تا زمانی که مورد تهدید طرف غربی قرار می‌گیرد برای افزایش امنیت خود باید موشک بسازد و این موضوع قابل مذاکره نیست. اینکه شما نمی‌توانید به ایران تکلیف کنید که موشک نساز یا برنامه هسته‌ای خود را متوقف کنید و دست از حمایت از محور مقاومت‌ بردارید. طرف ایرانی می‌گویند که ما فقط با پذیرش این موارد مذاکره می‌کنیم؛ بپذیرید که محور مقاومت وجود دارد و ذیل آن وارد گفت‌وگو شویم. تاکنون ایران درباره محور مقاومت وارد هیچ مذاکره‌ای نشده است. آنچه در راستای آن وارد گفت‌وگو شده مساله هسته‌ای بوده است. درباره مساله موشکی نیز هیچ پیمان بین‌المللی الزام‌آوری در این زمینه وجود ندارد. بنابراین ایران می‌گوید در زمینه محدود کردن فعالیت موشکی نیز تعهد و الزامی نخواهیم داشت.

برداشت متفاوت از تحولات بیرونی، شکاف‌ها میان ایران و غرب را افزایش داده است
این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه و در پاسخ به این سوال که تا چه اندازه قادریم موانع حاکم در مسیر رایزنی‌ها را کنار بزنیم، خاطرنشان کرد: دیپلماسی یعنی حتی می‌توان در شرایط جنگی هم وارد مذاکره شد. مساله بده بستان است. منظور آقای عراقچی این است که ما درمورد اوکراین هم وارد گفت‌وگو می‌شویم به این شرط که امتیازی از طرف غربی به ایران داده شود. به عنوان مثال ایران ممکن است ارسال تجهیزات نظامی را متوقف کند به این شرط که اروپا دست از تحریم ایران بردارد، این می‌شود معامله. ایران نمی‌گوید ما مذاکره نمی‌کنیم اما چیزی را از اروپا در مذاکره طلب می‌کند که اروپا حاضر به دادن آن نیست. به عبارتی دیگر اروپا معتقد است و این منطق را دارد که این امری طبیعی است که ایران به روسیه کمک نظامی نکند. ایران می‌گوید ما خودمان تصمیم می‌گیریم که به چه کشوری کمک کنیم یا کمک نکنیم حال اگر شما می‌خواهید که ما ارسال تجهیزات نظامی به روسیه را متوقف کنیم باید امتیازی در قبال آن به ما بدهید. در این مقطع است که چالش ایجاد می‌شود. اختلاف در برداشت دو طرف از یک موضوع این چالش را ایجاد می‌کند. مثلا ما معتقدیم مقاومت حق طبیعی فلسطین است اما اروپایی‌ها معتقدند که مقاومت در نقاطی دست به اقدام تروریستی می‌زند. ما معتقدیم که ایران یک کشور مستقل است و می‌تواند تسلیحات خود را به هرکشوری که صلاح دید بفروشد اما اروپایی‌ها معتقدند شما تحت تحریم شورای امنیت سازمان ملل هستید و تحت تحریم امریکا هستید و نمی‌توانید. ضمن اینکه جنگ اوکراین یک جنگ تجاوزکارانه است و شما وقتی از روسیه حمایت می‌کنید یعنی از تجاوز حمایت کرده‌اید و این خلاف حقوق بین‌الملل است. برداشت‌های متناقض و متضادی میان طرفین وجود دارد. مذاکره منتفی نیست اما مساله اصلی امتیازاتی است که میان طرفین تبادل می‌شود. اروپا تا اینجای کار قصد ندارد در ارتباط با اوکراین به ایران امتیازی بدهد. اما در ایران این برداشت وجود دارد که اروپایی‌ها باید به ما این امتیاز را بدهند. اما اروپایی‌ها می‌گویند که حمله روسیه به اوکراین حمله تجاوزکارانه است و کشوری که به روسیه کمک نمی‌کند در واقع به تعهدات منشور سازمان ملل عمل می‌کند. این کشور نباید انتظار داشته باشد که بابت این عدم حمایت امتیازی دریافت کند. منطق و نوع نگرش دوطرف به یک موضوع فاصله زیادی از یکدیگر دارد. این موضوع باعث می‌شود کار ما به مراتب طی روزهای آینده سخت‌تر هم شود. ایران انفرادی بازی می‌کند و می‌گوید یا امتیازی بدهید وگرنه بازی شما را در اوکراین به‌هم خواهم زد. غربی‌ها معتقدند که شما خود ناقض حقوق بین‌الملل هستید و نمی‌توانید از ما امتیازی در این رابطه بگیرید آن هم بابت عمل به یک تعهد یعنی کمک نکردن به روسیه. متاسفانه این فاصله موجود میان برداشت‌های متفاوت و نگاه‌ها به شرایط و صحنه و نظم و نظام بین‌الملل روزبه‌روز افزایش می‌یابد و متاسفانه این موضوع می‌تواند شرایط را هم برای ما و هم برای غربی‌ها دشوارتر کند. اگر این شرایط تداوم یابد وارد مسیری می‌شویم که تقابل بر همکاری غلبه پیدا می‌کند. این فقط مساله آقای پزشکیان یا دولت جدید نیست. واقعیت شرایطی است که با آن روبه رو هستیم و در دنیای واقعی وجود دارد.

باید توازن میان شرق با غرب را به عرصه سیاست خارجی بازگرداند
قهرمانپور در پاسخ به سوالی در باب اینکه با وجود تداوم تشدید تنش‌ها با کشورهای اروپایی تا زمان مقضی شدن قطعنامه 2231 احتمال فعالسازی مکانیسم ماشه وجود دارد یا خیر، گفت: اخباری از گوشه و کنار به گوش می‌رسد مانند اینکه اخیرا امریکا بیانیه داده است که روسیه و چین و ایران درصدد اختلال در انتخابات امریکا هستند. حتی دو هفته پیش سازمان اطلاعاتی نیوزیلند بیانیه داد مبنی بر اینکه روسیه و چین و ایران درصدد انجام برخی اقدامات خلاف موازین حقوق بین‌الملل در نیوزیلند هستند و اخباری از این دست که همگی تاکید دارند که ایران و روسیه و چین قصد دارند در هماهنگی با یکدیگر نظم بین‌المللی را مختل و تضعیف کنند. این خط جدیدی است که در ادامه همان مسیر ایران‌هراسی تبیین شده که در شکلی جدید مطرح می‌شود. آنچه متاسفانه ما در عمل می‌بینیم کشیده شدن شرایط به سمت تشدید تنش‌ها است و دولت آقای پزشکیان در حوزه سیاست خارجی حتما کار سختی خواهد داشت. شرایط بسیار حساس است و در این شرایط حساس هرگونه اشتباه کوچک و اشتباه محاسباتی می‌تواند پیامدهای سنگینی برای بازیگران داشته باشد. اروپا به‌شدت خط و نشان می‌کشد. حتی روابط اروپا و چین دیگر هم مانند گذشته نیست. اروپایی‌ها علاوه بر روسیه حتی نسبت به چین نیز بدبین شده‌اند و این مساله مهمی برای سیاستمداران و تصمیم‌گیران کشور ما است که ببینند که در کجا ایستاده‌اند. عده‌ای معتقدند که ما باید خیلی محکم به سمت یک طرف برویم و سود خود را ببریم. اما آنچه که ادبیات سیاست خارجی به ما آموخته این است که نمی‌شود آن‌قدر نگاه ساده‌بینانه داشت که مثلا اگر صرفا به سمت چین و روسیه برویم مزایایی برای ما دارند که غرب حاضر به ارایه آنها به ما نیست. هم تجربه تاریخی و هم واقعیت‌های موجود نشان می‌دهد که ما باید به سمت سیاست ایجاد توازن برویم و از اینکه در کنار یک بازیکن خاص قرار بگیریم اجتناب کنیم. بر استقلال در تصمیم‌گیری تاکید داشته باشیم تا بحث‌ها در این رابطه که ایران در کنار روسیه و چین مخل امنیت یا حقوق بین‌الملل هستند کمرنگ شود.

نتیجه انتخابات امریکا تعیین‌کننده است/ در کوتاه‌مدت مکانیسم ماشه فعال نمی‌شود
قهرمانپور در پاسخ به سوال «اعتماد» در این باره که در بدبینانه‌ترین سناریو آیا این امکان وجود دارد که کشورهای عضو برجام تا قبل از منقضی شدن قطعنامه 2231 مکانیسم اسنپ بک را عملیاتی کنند یا خیر، گفت: بستگی به امریکا دارد. اگر پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری دموکرات‌ها باشند و خانم کامالا هریس وارد کاخ سفید شود به نظر می‌رسد امکان توافق وجود دارد، اما اگر ترامپ پیروز شود کار برای ایران سخت‌تر خواهد شد. ترامپ اصولا فردی است که تعامل با او ویژگی‌های خاص خود را دارد. جمهوری اسلامی نیز حاضر نیست هزینه تعامل و توافق با ترامپ را در داخل کشور بپردازد. از طرفی به شرایط منطقه و روند جنگ غزه و جنگ اوکراین بستگی دارد، چراکه این مساله برای اروپا خیلی اهمیت دارد. اگر شاهد تشدید تنش‌ها در اوکراین باشیم بعید نیست مواضع اروپا در قبال ایران حتی از امریکا هم تندتر شود. شرایط بسیار شکننده است و به تحولات منوط است. ممکن است اتفاقات ما را به سمت توافق ببرد یا بالعکس و تنش‌ها بیشتر شود. ما نیز می‌توانیم و اروپا هم این عاملیت را دارد که از تشدید تنش‌ها جلوگیری شود. شرایط محیطی شرایط سخت و دشواری هم برای ما و هم برای اروپایی‌ها است.

بعید است ایران از «ان‌پی‌تی» خارج شود
این کارشناس مسائل سیاست خارجی در تشریح تبعات فعالسازی مکانیسم اسنپ بک توسط کشورهای اروپایی و احتمال خروج ایران از ان‌پی‌تی به عنوان اقدام متقابل گفت: بحث خروج از «ان‌پی‌تی» مساله‌ای جداگانه است. مساله خروج در ماده 10 «ان‌پی‌تی» قرار دارد. در ماده 10 این توافق مانند سایر توافق‌ها آمده است که هر کشوری که منافع عالیه خود را به واسطه حضور در پیمان ان‌پی‌تی در تهدید می‌بیند می‌تواند با تقدیم یادداشتی به شورای امنیت آن هم 90 روز پیش از خروج اعلام کند که قصد خروج دارد. اما تفسیر جدیدی که از ماده 10 ان‌پی‌تی ارایه شده و در کنفرانس مقدماتی بازنگری ان‌پی‌تی تایید شده است خروج از ان‌پی‌تی خودکار نیست و باید به تایید شورای امنیت سازمان ملل برسد. کمااینکه خروج کره‌شمالی از ان‌پی‌تی توسط سازمان ملل به رسمیت شناخته نشده است. این به معنای آن است که حتی کشوری که از ان‌پی‌تی خارج می‌شود در قبال اقداماتی که در زمان عضویت در این پیمان انجام داده است مسوولیت دارد و با خروج از این پیمان مسوولیت‌های این کشور منتفی و تمام نمی‌شود. خروج از ان‌پی‌تی برخلاف سایر پیمان‌ها خروجی خودکار نیست بلکه فرآیند پیچیده‌ای دارد که به تایید شورای امنیت نیاز دارد. شورای امنیت نیز در شرایط کنونی بعید است چنین اجازه‌ای بدهد. کره‌شمالی زمانی که در سال 2002 خواست از ان‌پی‌تی خارج شود بالاترین سطح تنش‌ها وجود داشت. بنابراین این اقدام کشور را وارد یک فضای جدیدی کرد. ایران چنین تصمیمی ندارد و سعی می‌کند به توافق برسد. آقای عراقچی هم این موضوع را تایید می‌کند. اگر بخواهیم به سمت این سناریوها برویم خیلی بدبینانه هستند.

روسیه و چین دست ایران را خوانده‌اند
قهرمانپور در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در این رابطه که در صورت فراهم شدن مقدمات رایزنی‌هایی در راستای تنش‌زدایی با طرف‌های غربی عملکرد چین و روسیه را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: از قدیم در ایران بیگانه‌هراسی تاریخی وجود داشته است. همگی روسیه را متهم می‌کنند، اما واقعیت این است که روسیه بازی خود را جلو می‌برد. پرواضح است که روسیه از نزدیکی ایران و غرب خوشحال نیست اما اینکه فرض کنیم روابط با غرب به اراده روسیه بستگی دارد خیلی خوشبینانه است و با اصول سیاست خارجی و روابط بین‌الملل نیز همخوانی ندارد. طبیعی است که روسیه تمایل ندارد ایران به غرب نزدیک شود یا چین تمایل دارد ایران به سیاست این کشور کمک کند تا نظم بین‌المللی موجود را تضعیف کند. این موضوع بستگی به این دارد که ایران چگونه بازی می‌کند. اگر بخواهیم وارد بازی شویم که دیگران می‌خواهند و امتیازی نگیریم به خود ما بر می‌گردد. اینکه با روسیه چگونه جلو برویم باید سیاست متوازن و کنش متوازن داشته باشیم. دلیلی ندارد که به خاطر یکی با دیگری قطع رابطه کنیم. روسیه بازیگری است مانند سایر بازیگران. ما هم فرصت‌هایی داریم که می‌توانیم از روابط با روسیه بهره ببریم اما این مساله مستلزم این است که در واقع رویکردهای اصلی و ابتکار عمل و چابکی و مهارت و اجماع نظر در سیاست خارجی را بتوانیم جلو ببریم. این تصویری که از ایران وجود دارد مبنی بر اینکه سیاست کشور همین است و لا غیر و سیاست ایران تغییری نمی‌کند. این نگاه را باید عوض کنیم تا سایر بازیگران به سمت ما بیایند و امتیازاتی به ما بدهند. همان کاری که ترکیه و اندونزی انجام می‌دهند. این‌گونه نباشد که سیاست ما از قبل معلوم باشد و خود را وارد زمین بازی کنیم که دست ما بسته بماند. مساله ما این است. ترکیه هم به اوکراین پهپاد می‌دهد و هم با روسیه همکاری می‌کند. هم عضو ناتو است و هم با چین همکاری می‌کند. فرستادن چند سلاح به روسیه خیلی کار سختی نیست و کشورهای دیگری هم هستند که این سلاح‌ها را می‌فروشند و تحریم هم نمی‌شوند و تحت فشار هم نیستند، چراکه دست آنها باز است و گزینه‌های دیگری نیز دارند. متاسفانه این فقدان انعطاف در سیاست خارجی ما باعث شده است که دست ما بسته بماند و دیگران نیز آگاه هستند که گزینه‌های ما محدود هستند. وقتی بازی ما از قبل مشخص است براساس این جلو می‌آیند هم روسیه و هم چین. وقتی ما در سیاست خارجی به گونه‌ای بازی می‌کنیم که باب میل روسیه است چرا روسیه باید به ما امتیازی بدهد. بنابراین ما نمی‌توانیم از روسیه انتقاد کنیم که چرا در قفقاز منافع ترکیه را بیشتر مد نظر قرار می‌دهد. به این دلیل که رفتار ترکیه قابل پیش‌بینی نیست. ما فکر می‌کنیم کشوری که رفتار این‌گونه داشته باشد در سیاست بین‌الملل کشور دورویی است. خیر کشورها دنبال منافع خودشان هستند. بحث اصلی این است که باید انعطاف بیشتری در سیاست خارجی داشته باشیم تا هر کشوری که قصد دارد با ایران وارد تعامل شود، بداند گزینه‌های زیادی داریم و اگر با ما توافق نکند ما با کشور دیگری وارد توافق می‌شویم. زمانی که روسیه می‌داند ما نمی‌توانیم با غرب توافق کنیم مشخص است که از این فرصت استفاده می‌کند.

بهبود روابط ایران و آژانس منوط به توافق تهران با غرب است
قهرمانپور در باب دیدار احتمالی آقای پزشکیان با رافائل گروسی در آینده نزدیک و اینکه می‌توان انتظار تحولات خاصی در روابط میان ایران و آژانس بعد از این دیدار داشت یا خیر، گفت: تعامل ایران با آژانس به محیط بیرون از این نهاد بستگی دارد. آقای گروسی یکی، دو سال پیش صراحتا از اروپایی‌ها انتقاد کرد که موضوع ایران را از دستور کار خارج کردند. این تحول بزرگ در روابط ایران و آژانس زمانی اتفاق خواهد افتاد که ایران و غرب مشخصا امریکا در بیرون از آژانس به یک توافقی برسند. بعد از این است که هم ایران در چارچوب این توافق نوع روابط خود را با آژانس بازتعریف خواهد کرد هم آژانس می‌تواند امیدوار باشد که ایران به تعهداتی که از آنها خارج شده است مجددا بازگردد. گزارش اخیر آژانس نیز تقریبا همین معنا را می‌دهد که روابط ایران و آژانس در یک بن‌بستی قرار دارد. طبیعتا از ایران انتظار دارند که به تعهدات خود بازگردد و ایران نیز بازگشت به تعهدات خود را منوط به این موضوع کرده است که تحریم‌ها لغو شود و توافقی صورت گیرد. مساله این است که باید در بیرون از آژانس باید منتظر بمانیم که آیا از نیویورک دود سفیدی بلند می‌شود و تا چه حد این دیدارها در سطوح بالا خواهد بود. آیا اظهار خوشبینی دو طرفه است. در آن صورت می‌توانیم بگوییم روابط ایران و آژانس به سمت بهبودی می‌رود یا بن‌بست فعلی ادامه خواهد داشت.

دستگاه دیپلماسی دولت پزشکیان مسوولیت سنگینی بر دوش دارد
این کارشناس مسائل سیاست خارجی در پاسخ به سوال پایانی «اعتماد» در این باره که آیا سفر آقای پزشکیان حامل دستاورد قابل‌توجهی خواهد بود یا خیر؟ گفت: قطعا دستاورد خواهد داشت اما در چه سطحی، در سطح خیلی بالا خیر دستاوری ندارد. شرایط امریکا و اروپا به گونه‌ای نیست که انتظار دستاورد خیلی بزرگی را داشته باشیم. اما در ایران امید کوچکی با آمدن آقای پزشکیان ایجاد شده است، اما در آن سوی میدان این‌گونه نیست. در امریکا شرایط تغییری نکرده است. در منطقه شرایط درگیری‌ها به مراتب بدتر شده است. شرایط در اوکراین پیچیده‌تر شده است. امریکا درگیر انتخابات ریاست‌جمهوری است و مهم‌تر اینکه ما در سیاست بین‌الملل آن‌قدر وزنی نداریم که امریکایی‌ها و اروپایی‌ها بخواهند خود را ناگزیر به توافق با ما بدانند. واقعیت این است که وزن ما در اقتصاد جهانی به گونه‌ای نیست که طرف غربی مجبور باشد به سمت توافق با ما بیاید. ما نیز بگوییم باقی کارهای خود را تعطیل کنید و با ایران وارد توافق شوید. این باعث تاسف و ناراحتی است. ما از سمت خودمان امیدواریم، چراکه یک فردی روی کار آمده است که حرف از تعامل و تنش‌زدایی می‌زند اما شرایط دیگر شرایط سال 2000 نیست. کمااینکه بعد از 11 سپتامبر شرایط ما دیگر به قبل از آن بازنگشت. علی‌رغم اینکه دولت اصلاحات در ایران روی کارآمد و می‌خواست تنش‌زدایی کند و پیشنهاداتی هم ارایه کرد اما به نتیجه‌ای نرسید، چراکه در امریکا شرایط تغییر کرده بود. شرایط امنیتی حاکم و مساله تروریسم مطرح شده بود. 11 سپتامبر بود و امریکا در آستانه حمله به عراق قرار داشت. در این شرایط معلوم بود شرایط به نفع مذاکره نیست. اکنون نیز در درون کشور ما اتفاق خوبی افتاده است اما شرایط مناسبی در طرف مقابل وجود ندارد. ما باید این موضوع را ارزیابی کنیم که آنها تا چه اندازه خود را مجبور به توافق با ایران می‌بینند و اگر توافق نکنند شرایط برای آنها بدتر خواهد شد یا خیر.