روزنامه جوان/متن پیش رو در جوان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

مهسا گربندی| امروز هم به‌رغم وعده باران و احتمال هوای پاک، مدارس تهران و البرز تعطیل شد. هیچ‌کس راضی نیست، نه آموزش و پرورش، نه آموزگار، نه والدین و نه حتی دانش‌آموز. آموزش‌آنلاین هیچ آموزشی نیست و صرفاً یک حضور و غیاب است و بس. خصوصاً برای دانش‌آموزان پایه اول و دوم که هنوز هیچ درک درستی از موبایل به عنوان ابزار آموزش ندارند. در واقع موبایل برای دانش‌آموزان دوره اول ابتدایی هنوز به عنوان یک وسیله بازی است. برای آنها دفتر، کتاب و تخته، وسیله آموزش است نه صرفاً شنیدن صدای معلم‌شان. 
آموزش آنلاین به خصوص در دوره ابتدایی، والدین را به چنان دردسری انداخته که بسیاری ترجیح می‌دهند کودکانشان را خود و در خانه آموزش دهند. با این روش حداقل این است که فرزندشان دچار دوگانگی نمی‌شوند. دانش‌آموز نمی‌داند باید از معلم بیاموزد یا والدینش. قاعدتاً تعداد روز‌هایی که دانش‌آموزان به مدرسه می‌روند، بیشتر از روز‌هایی است که به مدرسه نمی‌روند، اما این وقفه‌های مداوم باعث‌شده که دانش‌آموز به درس و مدرسه و معلمش عادت نکند و این دشواری‌های کار آموزش در مقطع ابتدایی را چند برابر کرده‌است. بدون شک کاستی‌های آموزشی زیاد است و برای جبران آن باید اقداماتی انجام شود. این همان چیزی است که کارشناسان آموزش بار‌ها و بار‌ها به آن تأکید کردند. در چنین شرایطی، اما مدارس به دلیل آلودگی هوا یا سرما و یخبندان، تعطیل می‌شوند! این تعطیلات گاه و بی‌گاه، کیفیت آموزش را با افت بیشتری مواجه می‌کند، آموزشی که گفته می‌شود به صورت مجازی برقرار است و تعطیل‌بردار نیست، اما در عمل، با یک آموزش باکیفیت و استاندارد، فرسنگ‌ها فاصله دارد.
 
دردسر والدین
اعلام دیرهنگام تعطیلی و غیرحضوری شدن مدارس یکی از گلایه‌های جدی والدین است، چراکه برنامه‌های روزمره آنها را مختل و استرس و اضطراب زیادی را به آنها تحمیل می‎‌کند. والدین شاغل ناچار می‌شوند مرخصی بگیرند که گاه با مقاومت کارفرما یا ان‌قلت او مواجه شوند. مهدیس که مادر دو دانش‌آموز پایه اول و سوم ابتدایی است و یک سالی می‌شود که سرکار می‌رود، به «جوان» می‌گوید: «ساعت ۵/ ۱۰ شب اعلام می‌کنند که مدارس تعطیل است! ساعتی که دیگر نمی‌توانم از کارفرمایم مرخصی بگیرم. هرچند بچه‌ها از اینکه تعطیل هستند، خوشحالند، اما من استرس تمام وجودم را می‌گیرد و نمی‌دانم فردا چطور کلاس آنلاین را برای هر دو فرزندم که دوره اول ابتدایی درس می‌خوانند، برگزار کنم و لطمه‌ای هم به کارم وارد نشود.». 
اما مادران خانه‌دار هم به این تعطیلات گاه و بی‌گاه انتقاد دارند. خانم رامشه در این رابطه می‌گوید: «پسرم کلاس اول ابتدایی است. او کلاس آنلاین را به رسمیت نمی‌شناسد و مدام بازیگوشی می‌کند. تصورش این است که تنها با رفتن به مدرسه باید درس بخواند و نوشتن تکالیف بعد از کلاس آنلاین را قبول ندارد. بدون شک هر دانش‌آموز پایه اول یا حتی دوم ابتدایی نیاز به راهنمایی پدر یا مادر دارد تا بتواند درس آن روز را یاد بگیرد، در غیر این صورت او هیچ نمی‌آموزد.»
 
آموزشی در تعطیلات نیست!
تعطیلات سرما، یخبندان و آلودگی هوا، جزو تعطیلاتی است که از قبل می‌توان آن را پیش‌بینی و برایش برنامه‌ریزی کرد، اما متأسفانه توجهی به آن نمی‌شود؛ موضوعی که نرگس ملک‌زاده، کارشناس آموزش در گفت‌و‌گو با «جوان» به آن اشاره می‌کند: «با وجود اینکه مسئولان آموزش و پرورش می‌دانند که در این روز‌های سال، تعطیلی مدارس اتفاق می‌افتد، اما همچنان برای برگزاری کلاس‌های آنلاین کیفی آمادگی کافی ندارند. در روز‌های پرترافیک در شاد، اصلاً آموزش‌ها به درستی انجام نمی‌شود، چراکه با کندی یا قطعی مکرر این سیستم مواجه می‌شویم. به حرف گفته می‌شود که در تعطیلات یخبندان و آلودگی هوا، آموزش تعطیل نیست و کلاس‌ها به صورت آنلاین برگزار می‌شود، اما در عمل، آموزشی در کار نیست و افت کیفیت آموزش در روز‌های تعطیل کاملاً محسوس است.»
او با بیان اینکه «اختلالات ایجاد‌شده در شاد به قوز بالای قوز تبدیل شده» می‌گوید: «در هفته‌های گذشته در هفته‌های گذشته که حجم ترافیک در «شاد» زیاد شده بود مقاطع تحصیلی را گروه‌بندی کردند تا همه معلمان و دانش‌آموزان از صبح تا ظهر از این اپلیکیشن استفاده نکنند و بار ترافیکی کم شود، اما بازهم مشکل اختلال در ارتباط و ارسال عکس و فیلم به وجود آمد و همه را کلافه کرده‌بود.»
ملک‌زاده معتقد است: «کیفیت آموزش در شاد و برگزاری کلاس درس به صورت مجازی از کیفیت بالایی برخوردار نیست و نتیجه چندان خاصی به دنبال ندارد. بدون شک کلاس‌های درس مجازی تنها یک کمک آموزشی می‌تواند باشد و نه آموزش.»
 
جبران نمی‌شود
از یک‌سو آلودگی هوا به دانش‌آموزان آسیب می‌زند و از سوی دیگر آموزش مجازی کارآمد نیست؛ موضوعی که محمد‌رضا نیک‌نژاد، کارشناس تعلیم و تربیت بدان اشاره می‌کند و به «جوان» می‌گوید: «آموزش مجازی در کشور ما کیفیت بسیار کمی دارد. البته اگر به بهترین شکل ممکن هم ارائه شود، جایگزین مناسبی برای آموزش فیزیکی نیست، چراکه دانش‌آموزان با حضور در مدرسه و انجام کار‌های گروهی است که می‌توانند چندین مهارت را یاد بگیرند و اهداف تعیین‌شده در نظام آموزشی را محقق سازند.»
او اظهار می‌دارد: «هر بار با رسیدن فصل سرما، تعطیلات مدارس اتفاق می‌افتد و این اتفاق تازه‎‌ای نیست، در چنین شرایطی مسئولان باید از قبل فکری برای ارتقای کیفیت آموزش و جبران این تعطیلی‌ها کنند. باید «آموزش» به معنای واقعی در اولویت قرار بگیرد.»
نیک‌نژاد با بیان اینکه در حال حاضر آموزش در اولویت مسئولان نیست، می‌گوید: «آسیب‌هایی که به آموزش وارد می‌شود، آسیب‌های انسانی است و در دراز‌مدت نمود پیدا می‌کند، شاید به همین دلیل است که مسئولان کمترین توجهی به این حوزه دارند.»
این کارشناس تعلیم و تربیت به تجارب سایر کشور‌های موفق در زمینه آموزش نیز اشاره می‌کند و اظهار می‌دارد: «فنلاند در منطقه‌ای سردسیر قرار دارد و گاهی برف تا حدود دو متر در آنجا می‌بارد. با این حال، اما یک روز هم مدارس را تعطیل نمی‌کنند. چون آموزش برایشان مهم است. بدون شک اگر نظام آموزشی کشور از نظر مسئولان ما مهم بود، فکری اساسی برایش می‌کردند.» به گفته او وقتی حدود ۲۰۰ روز در سال آموزشی تعیین و اعلام می‌شود، باید به آن عمل شود. نه اینکه با این تعطیلات گاه و بی‌گاه و بدون آنکه جبرانی برای تعطیلی‌ها درنظر گرفته شود، تعداد روز‌های آموزشی را به حدود ۱۵۰ روز برسانند. بدون شک این تصمیمات نادرست، ضربه بزرگی به نظام تعلیم و تربیت کشور وارد می‌کند. 
 
هزار میلیارد تومان زیان مالی!
آموزش و پرورش از تعطیلات آلودگی هوا خسارت می‌بیند. هفته گذشته بود که علی فرهادی، سخنگوی وزارت آموزش و پرورش درباره این موضوع که آیا وزارت آموزش و پرورش مخالفت خود با تعطیلی مدارس و تأکید بر ضرورت بازگشایی مدارس را به استانداری‌ها اعلام کرده‌است، گفت: «استاندار، به عنوان رئیس شورای آموزش و پرورش استان و بالاترین مقام اجرایی هر استان، اختیارات گسترده‌ای دارد. با این حال، تعطیلی مدارس مورد تأیید وزارت آموزش و پرورش نیست. یک روز تعطیلی مدارس حدود هزار میلیارد تومان هزینه دارد و با وجود تمام تلاش‌ها، آموزش مجازی نمی‌تواند جایگزین مؤثری برای آموزش حضوری باشد.»
او ادامه داد: «آموزش و پرورش همواره در کارگروه اضطرار آلودگی هوا با تعطیلی مدارس مخالفت کرده‌است، اما تصمیم‌گیری نهایی به‌صورت جمعی انجام می‌شود و وزارت آموزش و پرورش تنها یک رأی دارد. تعطیلی‌های مکرر مدارس و کاهش زمان آموزش حضوری، به طور قابل‌توجهی بر کیفیت یادگیری دانش‌آموزان تأثیر منفی گذاشته و مانع دستیابی آنان به نتایج مطلوب آموزشی شده‌است.»
 
افت تحصیلی نگران‌کننده
افت تحصیلی ناشی از کاهش زمان آموزش، به‌ویژه در مهارت‌های پایه‌ای مانند خواندن و نوشتن، تبعات بلندمدتی برای دانش‌آموزان دارد. در این رابطه رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی گفت: «زمان واقعی آموزش در ایران به دلیل تعطیلی‌های مکرر کاهش یافته‌است. در حالی که در کشور‌هایی با عملکرد برتر در آزمون‌های بین‌المللی، حتی در مناطق سردسیر مدارس به‌ندرت تعطیل می‌شوند.» به گفته او تصمیماتی که به تعطیلی مکرر مدارس یا ایجاد فشار‌های اضافی بر نظام آموزشی منجر می‌شود، بی‌شک بر کیفیت یادگیری دانش‌آموزان تأثیر منفی دارد. از این‌رو، لازم است پیامد‌های چنین تصمیماتی در سیاست‌گذاری‌های آموزشی به‌طور جدی مورد بررسی قرار گیرد. 
 
چه باید کرد؟
آلودگی هوا و تعطیلی‌های مکرر مدارس، نه‌تنها به سلامت دانش‌آموزان آسیب می‌زند، بلکه روند آموزشی آنان را مختل کرده و زمینه‌ساز افت تحصیلی گسترده خواهد شد.
فرشاد ابراهیم‌پور، نایب رئیس کمیسیون آموزش مجلس در مورد آلودگی هوا و تعطیلی‌های مدارس معتقد است: «در شرایط کنونی، ما با سندروم تعطیلی‌های بی‌برنامه مدارس مواجهیم که در تضاد با سند تحول بنیادین آموزش و پرورش قرار دارد. این سند بر اساس اصول علمی و مبتنی بر نیاز‌های امروز جامعه بر لزوم توسعه نظام آموزشی مبتنی بر عدالت، کیفیت و دسترسی برابر تأکید دارد. بر اساس این اصول، باید تدابیری اندیشیده شود تا آلودگی هوا و تعطیلی‌های متوالی مدارس، مانع از تحقق اهداف آموزشی و تربیتی کشور نشود، چراکه اگر این روند تداوم یابد، کشور با بحران‌های آموزشی و تحصیلی بی‌سابقه‌ای روبه‌رو خواهد شد.»
او معتقد است: «برای مقابله با این بحران، دو سناریوی اصلی قابل‌بررسی است؛ نخست می‌توان مدارس را به جای خرداد، در تیر تعطیل کرد یا در سناریوی دیگر، بازگشایی مدارس از اول شهریور باشد و تعطیلات زمستانی در دی، همزمان با اوج آلودگی هوا برقرار شود. این تغییرات نه‌تنها به کاهش اثرات آلودگی هوا کمک خواهد کرد، بلکه با اصول آموزشی سند تحول بنیادین نیز هم‌راستا خواهد بود.»
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش که به عنوان نقشه راه نظام آموزشی کشور شناخته می‌شود، به صراحت بر ضرورت ارتقای کیفیت آموزش، فراهم آوردن شرایط عادلانه برای تمام دانش‌آموزان و تأمین سلامت جسمی و روانی آنها تأکید دارد. در این چارچوب، باید از ظرفیت‌های موجود برای طراحی تقویم آموزشی انعطاف‌پذیر و پاسخگو به شرایط مختلف استفاده کرد. در غیر این صورت بحران‌های جدی در عرصه آموزشی کشور اجتناب‌ناپذیر خواهد بود که دامن جامعه را می‌گیرد.