فرهیختگان/با تبدیل ناترازی انرژی به یک بحران قریب‌الوقوع، نگرانی از این اتفاق در ادبیات و اظهارات مقامات دولت چهاردهم نیز نمایان شده و در این مدت کوتاه، بارها رئیس‌جمهور محترم و معاون اول وی و تعدادی دیگر از وزرا و مدیران اقتصادی دولت به پیشی‌ گرفتن تقاضا از عرضه به‌خصوص درباره بنزین اشاره کرده‌اند.

در آخرین مورد مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور در نخستین نشست خبری خود در هفته گذشته با تاکید بر نبود منابع کافی برای واردات بنزین و اصلاح حقوق کارکنان عنوان کرد: «پنج میلیارد دلار برای واردات بنزین هزینه کردیم. اگر این را نمی‌دادیم، پول بازنشسته‌ها و معلم‌ها و پرستارها را می‌شد؛ پرداخت کرد.»
طبق آمار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، در سال گذشته میزان ناترازی بنزین در کشور 11 میلیون لیتر در روز بود که منجر به ارزبری سه‌میلیارد دلاری در واردات بنزین شد اما با تداوم روند فعلی تولید و مصرف، ناترازی بنزین تا پایان دولت چهاردهم تعمیق شده و به روزانه 40 میلیون لیتر خواهد رسید که ارزبری آن از بودجه عمرانی کشور بیشتر است.

طبق تصویر 1، در چهار سال آینده و با تداوم روند فعلی، حداکثر هشت‌میلیون لیتر به تولید روزانه بنزین اضافه خواهد شد که البته این موضوع نیز به‌صورت خوشبینانه برآورد شده و نیازمند عزم و اراده جدی است. به‌طورکلی در حوزه افزایش عرضه بنزین، چهار راهکار وجود دارد که عبارتند از:
1- ساخت پالایشگاه و پتروپالایشگاه جدید
2- توسعه مینی ریفاینری‌ها یا پالایشگاه‌های کوچک‌مقیاس
3- تبدیل متانول به بنزین در واحدهای MTG
4- ارتقای کیفی پالایشگاه‌های فعلی و تبدیل نفت‌کوره به بنزین
در ادامه به ظرفیت هریک از راهکارها در افزایش تولید بنزین می‌پردازیم و موانع پیش‌رو و پیشنهاد‌ها برای رفع آنها را بررسی می‌کنیم.

برای افزایش تولید بنزین، توسعه «مینی ریفاینری‌ها» یا پالایشگاه‌های کوچک مقیاس است. این واحدها با ظرفیتی کمتر از 20 هزار بشکه در روز فعالیت می‌کنند و انعطاف‌پذیری بالایی در دریافت خوراک خود دارند. از جمله مزایای مینی‌ریفاینری‌ها می‌توان به حجم سرمایه‌گذاری اندک، رقمی کمتر از 10 میلیون دلار، دوره راه‌اندازی کوتاه حدود یکساله و پراکندگی این واحدها در شهرهای مختلف اشاره کرد که یک امتیاز مثبت در حوزه امنیت انرژی محسوب می‌شود. همچنین به دلیل حجم کم سرمایه‌گذاری امکان حضور بخش خصوصی و تقویت اقتصاد مردم‌محور نیز در این مدل وجود دارد.

کشورهای مختلفی از جمله چین به‌عنوان دومین مصرف‌کننده بزرگ نفت در دنیا، توسعه مینی‌ریفاینری‌ها را در دستور کار قرار داده‌اند. طبق آمار، حدود 16 درصد از نفت چین به میزان 3 میلیون بشکه در روز، در پالایشگاه‌های کوچک خصوصی این کشور موسوم به تی‌پات‌ها مصرف می‌شود که عمده این واحدها در استان شاندوگ چین مستقرند. جالب اینکه مقصد اصلی صادرات نفت ایران به میزان 1.5 میلیون بشکه در روز در سال 2024 نیز به واحدهای تی‌پات در استان شاندونگ چین است.

با بررسی آمار انجمن صادرکنندگان نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی (تصویر 3) برآورد می‌شود، هم‌اکنون در ایران حدود 150 واحد کوچک ‌مقیاس پالایشی و پتروشیمی احداث شده‌اند که 14 واحد آنها تولیدکننده بنزین و گازوئیلند. اما با این وجود به نظر می‌رسد محصول تولیدی از این واحدها استاندارد نبوده و احداث آنها با تکنولوژی فعلی و بدون دریافت تخفیف از دولت، صرفه اقتصادی نداشته باشد.
در این راستا با مهدی حسنوند، کارشناس ارشد نفت درباره توجیه اقتصادی توسعه پالایشگاه‌های کوچک در ایران و کیفیت محصولات تولیدی آنها به گفت‌وگو نشستیم. مشروح نکات این کارشناس ارشد نفت در قالب یادداشت در ادامه آورده می‌شود.