ایران/متن پیش رو در ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

تام اوکانر-معاون سردبیر نیوزویک| در حالی که نمایندگان ایالات متحده و ایران برای بررسی رسمی احتمال احیای دیپلماسی هسته‌ای در روز شنبه آماده می‌شوند، دونالد ترامپ در آستانه برداشتن گامی بزرگ به سوی چشم‌انداز اعلام‌شده‌اش برای خاورمیانه قرار دارد. چنین دستاوردی می‌تواند یک پیروزی دیرهنگام برای رئیس‌جمهوری باشد تا استدلال خود را برای سبک جدیدی از رهبری ایالات متحده در منطقه‌ای که به‌طور فزاینده‌ای به سمت بی‌ثباتی پیش رفته، اثبات کند.
اما راه رسیدن به توافق جدید با ایران، مانند تلاش نافرجام برای توافق با کره شمالی در دوره اول ریاست جمهوری‌اش، پر از موانع است. مقامات ایالات متحده و ایران حتی درباره قالب مذاکراتی که قرار است در عمان برگزار شود، به‌صورت علنی توافق نکرده‌اند، چه رسد به دامنه آن.
تحلیلگران و مقامات پیشین می‌گویند طرفین باید انتظارات خود را با دقت تنظیم کنند تا به نتیجه‌ای صلح‌آمیز برسند و از تشدید تنشی که حتی می‌تواند به تقابل منجر شود، جلوگیری کنند.
ریچارد نفیو، مقام سابق وزارت خارجه آمریکا و اکنون پژوهشگر ارشد در مرکز سیاست انرژی جهانی دانشگاه کلمبیا، استدلال کرد که راهبرد ترامپ در حال حاضر بین «دو دیدگاه کاملاً متضاد» گرفتار شده است؛ یکی خواست مشاور امنیت ملی کاخ سفید مایک والتز، برای برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران و دیگری دیدگاه فرستاده ویژه خاورمیانه استیو ویتکاف، برای اجرای شفافیت بیشتر و محدودیت‌های شدیدتر بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران.
او گفت تنها مسیر دوم احتمالاً با مشارکت معنادار از سوی تهران روبه‌رو خواهد شد، چرا که ایران همواره تأکید کرده تأسیسات هسته‌ای‌اش صرفاً برای مقاصد صلح‌آمیز است.
نفیو که به‌عنوان هماهنگ‌کننده در مذاکراتی که به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما منجر شد حضور داشت و بعدها نیز در دولت جو بایدن فعالیت داشته، به نیوزویک گفت: «ایران حذف کامل را نمی‌پذیرد.»
 او افزود: «اگر دولت ترامپ تنها به توافقی علاقه‌مند است که برنامه هسته‌ای ایران را حذف کند، پس جدی نیستند. این چیزی نیست که ایران از طریق دیپلماسی بپذیرد.» او در ادامه گفت: «از سوی دیگر، ایران یک توافق محدود با بهبود شفافیت را خواهد پذیرفت.»
ویتکاف که دوست دیرینه ترامپ و هم‌پیشه او در املاک و مستغلات در نیویورک است، اعتماد رئیس‌جمهوری را با دستیابی به توافق آتش‌بس بین اسرائیل و جنبش فلسطینی حماس در ژانویه بیشتر جلب کرده است. ماه گذشته او به مسکو اعزام شد تا با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه، درخصوص پایان جنگ اوکراین مذاکره کند.
اکنون که قرار است ویتکاف ریاست هیأت آمریکایی در دیدار با عباس عراقچی وزیر خارجه ایران و تیم او در عمان را برعهده بگیرد، نفیو گفت: «اگر همان‌طور که ویتکاف اشاره کرده، خواسته‌های [دولت ترامپ] کمتر مطلق باشد، ممکن است بتوانند راهی برای دستیابی به شفافیت بیشتر در برنامه هسته‌ای ایران پیدا کنند، حتی شاید مقدار اندکی عقبگرد، مانند محدودیت‌هایی در سانتریفیوژها یا ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران.»
اما این رویکرد، به گفته نفیو، «احتمالاً برای تیم آمریکا به‌طور کامل رضایت‌بخش نخواهد بود و قطعاً برای اسرائیلی‌ها قانع‌کننده نخواهد بود.» او اضافه کرد: «سؤال واقعی این است که آیا ترامپ آماده است با گروهی که به توافقی واقع‌بینانه نگاه می‌کنند، همراه شود یا نه.»
جیمز هیویت، سخنگوی شورای امنیت ملی در پاسخ به درخواست برای اظهارنظر، هرگونه اختلاف میان دو نفری که مسئول اجرای سیاست ترامپ درباره ایران هستند را رد کرد. هیویت به نیوزویک گفت: «والتز و ویتکاف در ارتباط دائمی با یکدیگر هستند تا اطمینان حاصل شود که سیاست رئیس‌جمهوری مبنی بر از بین بردن توانمندی‌های ایران برای توسعه هسته‌ای اجرا شود.»
 
ترامپ علیه تجربه لیبی
 تلاش‌های ترامپ با بی‌اعتمادی گسترده میان ایالات متحده و ایران پیچیده‌تر شده است که مهم‌ترین دستاورد دیپلماتیک‌شان توسط خود ترامپ در سال ۲۰۱۸ لغو شد. دو سال پس از خروج از برجام، دستور ترامپ برای ترور سرلشکر قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه، در سال ۲۰۲۰ او را به دشمن شماره یک ایران تبدیل کرد.
پس از تلاش نافرجام دولت بایدن برای بازگرداندن ایالات متحده به برجام، ترامپ در دوره دوم خود پیشنهاد پیگیری یک «توافق صلح هسته‌ای قابل راستی‌آزمایی» با ایران را مطرح کرده است. همزمان، او بارها هشدار داده که در صورت نرسیدن به توافق، گزینه نظامی روی میز خواهد بود. این فضای پرتنش، موجب شده مقامات ایرانی نسبت به میزان پایبندی واقعی ترامپ به تحقق یک توافق تردید داشته باشند. در سال ۲۰۰۳، تنها چند ماه پس از حمله آمریکا به عراق و سرنگونی صدام به بهانه تسلیحات کشتار جمعی که هرگز یافت نشد، معمر قذافی رهبر لیبی، موافقت کرد برنامه در حال رشد هسته‌ای کشورش را در ازای صلح با واشنگتن تعطیل کند. اما او در سال ۲۰۱۱ طی یک شورش مورد حمایت ناتو سرنگون شد؛ اتفاقی که به یک هشدار جدی برای کشورهایی تبدیل شد که به فکر کنار گذاشتن برنامه‌های هسته‌ای خود هستند.
ترامپ در یک کنفرانس خبری در سپتامبر ۲۰۱۹ در کاخ سفید گفت: «وقتی جان بولتون درباره مدل لیبی صحبت کرد، ما ضربه بزرگی خوردیم. او اشتباه کرد. همین که نام مدل لیبی را آورد، فاجعه شد. نگاه کنید چه بلایی سر قذافی آمد. ترامپ در مصاحبه‌ای در ژوئن ۲۰۲۰ با شبکه فاکس نیوز، اظهارات بولتون را «یکی از احمقانه‌ترین چیزهایی که تا به حال در تلویزیون دیده‌ام» توصیف کرد.
 
شکاف با اسرائیل
اکنون که ترامپ تلاش دارد نظر ایران را با مذاکرات هسته‌ای جلب کند، بنیامین نتانیاهو مدل لیبی را دوباره مطرح کرده است. او در کنفرانس خبری مشترک با ترامپ خواستار خلع سلاح هسته‌ای ایران «به همان شیوه لیبی» شد؛ اظهاراتی که از دید بسیاری از تحلیلگران نشانه شکاف جدیدی بین دو متحد بود.
با وجود اینکه ترامپ معمولاً حامی سرسخت نتانیاهو نشان داده شده، اما در چند مورد کلیدی، از جمله در جریان جنگ با حماس که پس از حمله اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد، حاضر به مقابله مستقیم با نخست‌وزیر اسرائیل شده است.
ورود مستقیم تهران و متحدانش به جنگ، برای اولین بار ایران و اسرائیل را وارد درگیری آشکار کرد و نتانیاهو را بیش از پیش به سمت اقدام مشترک با آمریکا سوق داد. اما حتی با وجود هشدارهای ترامپ به ایران، او اشتیاق خود به همراهی با اسرائیل در گزینه نظامی را کمتر از آنچه برخی تصور می‌کنند، جلوه داده است.
نمرود نوویک، مشاور پیشین نخست‌وزیر اسبق اسرائیل شیمون پرز، گفت نتانیاهو حالا باید متوجه شده باشد که قدرت اثرگذاری‌اش بر ترامپ بسیار محدود است. او افزود: «نتانیاهو در چهار مورد اخیر مجبور شد عقب‌نشینی کند یا سکوت اختیار کند.» او اشاره کرد: «نتانیاهو تلاش دارد قدرت و نفوذ خود را به افکار عمومی اسرائیل نشان دهد، اما بسیاری در داخل اسرائیل به او هشدار می‌دهند که نباید نقش خود را در برابر ترامپ بزرگ‌نمایی کند.»
با وجود تحمل تحریم‌های فلج‌کننده، ایران همچنان یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای خاورمیانه به شمار می‌رود. شاید در نگاه اول جمهوری اسلامی ایران به عنوان مقصدی برای سرمایه‌گذاری آمریکا چندان جذاب نباشد، اما دونالد ترامپ در رویکرد تجاری‌محور خود به دیپلماسی، بارها به ظرفیت‌های بالقوه ایران اشاره کرده است.
 
فرصت عمان
گفت‌وگوهای پیش‌ رو در عمان، کشوری که به دلیل بی‌طرفی‌اش در منازعات منطقه‌ای، به «سوئیس خاورمیانه» معروف است می‌تواند برای دو طرف شفافیت بیشتری فراهم کند. کِلسی داونپورت، مدیر سیاست‌گذاری عدم اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات، به نیوزویک گفت: «این نشست فرصتی حیاتی برای ترامپ است تا اهداف عمل‌گرایانه‌اش در مورد توافق را مطرح کند و از اشاره‌های تحریک‌آمیز به برچیدن کامل برنامه ایران فاصله بگیرد.»
داونپورت افزود: «ترامپ باید نشان دهد که با حسن نیت در حال مذاکره است و فضای مساعدی برای گفت‌وگو فراهم کند. کاهش صحبت درباره حمله نظامی و توقف تحریم‌های بیشتر می‌تواند به ایران نشان دهد که ایالات متحده به دنبال توافقی دوجانبه و سودمند است.» در پایان، داونپورت گفت: «ترامپ باید از نشست عمان برای ترسیم چشم‌انداز نهایی برنامه هسته‌ای ایران استفاده کند. این می‌تواند شامل تضمین احترام آمریکا به حقوق ایران در چهارچوب معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای  (NPT) در صورتی باشد که تهران از آستانه تسلیحاتی عقب‌نشینی کند و نظارت‌های سخت‌گیرانه را بپذیرد.»