ایران/متن پیش رو در ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

ویویان نِریم-سردبیر بخش خاورمیانه نیویورک تایمز| ده سال پیش، زمانی که باراک اوباما، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا توافقی با ایران به دست آورد، عربستان سعودی نگران و ناراضی شد. مقام‌های سعودی این توافق را «ضعیف» خواندند و گفتند که این توافق فقط رقیب منطقه‌ای آن‌ها، یعنی ایران را قدرتمندترکرده است. آنها زمانی که دونالد ترامپ چند سال بعد از این توافق خارج شد، ابراز خرسندی کردند.
اکنون در حالی که دولت دوم ترامپ در حال مذاکره با ایران بر سر توافقی است که ممکن است شباهت‌های زیادی با توافق قبلی داشته باشد، نگاه عربستان سعودی کاملاً متفاوت شده است. وزارت خارجه عربستان اخیراً بیانیه‌ای صادر کرده که در آن ابراز امیدواری شده که این گفت‌وگوها که با میانجی‌گری عمان صورت می‌گیرد، بتواند «صلح در منطقه و جهان» را تقویت کند.
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان حتی برادرش خالد بن سلمان وزیر دفاع را به تهران فرستاد؛ جایی که او با استقبال گرم مقامات ایرانی روبه‌رو شد. سپس، خالد بن سلمان نامه‌ای را به صورت دستی به رهبر عالی ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای، تحویل داد.

چه چیزی تغییر کرده است؟ روابط میان عربستان سعودی و ایران در دهه گذشته بهبود یافته است. نکته مهم‌تر اینکه عربستان سعودی در میانه برنامه‌ای برای تنوع‌بخشی به اقتصاد خود قرار دارد؛ برنامه‌ای که هدفش تبدیل این کشور از اقتصادی وابسته به نفت به مرکزی برای تجارت، فناوری و گردشگری است. احتمال پرواز پهپادها و موشک‌های ایرانی بر فراز عربستان، در نتیجه تنش‌های منطقه‌ای، تهدیدی جدی برای این برنامه به شمار می‌رود.
کریستین اسمیت دیوان، پژوهشگر ارشد مؤسسه کشورهای عربی خلیج(فارس) در واشنگتن می‌گوید: «طرز فکر آنها امروز فرق کرده است. در زمان اوباما، کشورهای خلیج فارس از نزدیکی آمریکا و ایران می‌ترسیدند که آنها را منزوی می‌کرد. اما در دوره ترامپ، آنها از تشدید تنش بین آمریکا و ایران می‌ترسند که ممکن است آنها را هدف قرار دهد.» کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی، مصر، اردن، قطر و بحرین همگی از گفت‌وگوهای ایران و آمریکا استقبال کرده‌اند. وزیر خارجه عمان، بدر البوسعیدی، روز شنبه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «این گفت‌وگوها در حال شتاب گرفتن هستند و حالا حتی غیرممکن‌ها نیز ممکن به نظر می‌رسند.»
فیراس مقصد، مدیرعامل بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه اوراسیا، یک مؤسسه مشاوره ریسک سیاسی، می‌گوید: «بیش از هر زمان دیگری، کشورهای عربی خلیج فارس به دنبال حفظ وضع موجود و ثباتی پایدار هستند که شرط لازم برای تحقق چشم‌اندازهای بلندپروازانه اقتصادی‌شان است.»
عربستان سعودی و ایران، مدت‌هاست که در درگیری‌های منطقه‌ای در طرف‌های مقابل قرار دارند. این دو کشور بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۳ هیچ‌گونه روابط دیپلماتیکی نداشتند.
محمد بن سلمان بارها تهدید کرده که اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، عربستان نیز چنین خواهد کرد. (در همین حال، دولت ترامپ مذاکراتی را احیا کرده که می‌تواند به عربستان اجازه دسترسی به فناوری هسته‌ای آمریکا و احتمالاً غنی‌سازی اورانیوم را بدهد.)
اما در سال ۲۰۲۳، ایران و عربستان سعودی با میانجی‌گری چین، اعلام ازسرگیری روابط کردند. تا آن زمان، تمرکز سیاست خارجی محمد بن سلمان بر آرام‌سازی درگیری‌های منطقه‌ای قرار گرفته بود.

عربستان سعودی که یکی از متحدان کلیدی ایالات متحده است، هدف اصلی در مواقعی است که ایران بخواهد در پاسخ به آمریکا، منافع ایالات متحده در منطقه را هدف قرار دهد. نزدیکی جغرافیایی عربستان باعث شده که متحدان ایران به‌راحتی بتوانند به آن حمله کنند. در سال ۲۰۱۹، یکی از تأسیسات کلیدی نفتی عربستان در حمله‌ای پیچیده مورد هدف قرار گرفت. مقامات سعودی از این واقعه با تأسف یاد می‌کنند و می‌گویند که این حمله به آنها محدودیت‌های اتحادشان با آمریکا را نشان داد و آنها را به سمت مذاکره با ایران سوق داد، نه ادامه خصومت. کریستین دیوان می‌گوید: «پاداش‌های احتمالی مذاکره امروز بهتر از خطر یک جنگ منطقه‌ای به نظر می‌رسند.»
10 سال پیش، رهبران خلیج فارس احساس می‌کردند در مذاکرات نادیده گرفته شده‌اند. این بار، ایران در حال تعامل منطقه‌ای است. صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در مؤسسه تحقیقاتی چتم هاوس می‌گوید: «آنچه پس از دور اول مذاکرات جلب توجه کرد، این بود که وزیر خارجه ایران با همتایان خود، از جمله در بحرین تماس برقرار کرد. ایران می‌خواهد از حمایت منطقه‌ای برخوردار شود و کشورهای خلیج فارس نه‌تنها از مذاکرات حمایت می‌کنند، بلکه می‌کوشند از هرگونه تنشی که ممکن است بر امنیت اقتصادی و ملی آنها تأثیر بگذارد، جلوگیری کنند.»